బుద్ధునికి సమకాలీనులు స్వయంగా ఆయనవద్దే శిష్యరికం చేసిన తొలి బౌద్ధ సన్యాసినులు చెప్పుకొన్న స్వీయానుభవ కవితలు థేరిగాథలు. థేరి అంటే సన్యాసిని/భిక్షుకి/భిక్షుణి అని అర్థం. ఈ గాథలు క్రీస్తు పూర్వం ఆరో శతాబ్దంలో వ్రాయబడినా చాలాకాలం
మౌఖికంగా ఉండి క్రీస్తు పూర్వం 80 లో పాలిభాషలోకి గ్రంధస్థం చేయబడ్డాయి. మొత్తం 494 థేరీ గాథలను 73 మంది వివిధ థేరీలు రచించారు. వీరిలో బ్రాహ్మణులు 21 మంది, క్షత్రియులు 27, వైశ్యులు 17, శూద్రులు 8 మంది అని ూవస్త్రస్త్రవ ఖఱఎ వీవఱశ్రీశ్రీ గుర్తించాడు.
క్రీస్తు పూర్వం ఆరో శతాబ్దంలో ధర్మపాలుడు థేరీ గాథలకు వ్యాఖ్యానం వ్రాశాడు. ఇది ప్రపంచ సాహిత్యంలోనే తొలి కవితా సంకలనం, మరీ ముఖ్యంగా స్త్రీలు వ్రాసిన సంకలనం. థేరీలందరూ సమాజంలో వివిధ సామాజిక స్థాయిల నుంచి వచ్చారు. రాజమాతల నుండి వేశ్యల వరకూ భిన్న నేపథ్యాలను కలిగి ఉన్నారు. వీరందరికీ బౌద్ధం ఏ విధంగా మానసిక ధైర్యాన్ని, జీవనేచ్ఛని, జ్ఞానాన్ని ఇచ్చిందో వీరే వివిధ గాథలలో చెప్పుకొన్నారు. వీరు తొలితరం బౌద్ధులు. థేరీగాథలు 2600 సంవత్సరాల నాటి సమాజాన్ని స్త్రీ దృక్కోణంలోంచి మనకు చూపిస్తాయి. వాడ్రేవు చినవీరభద్రుడు గారు ఒక వ్యాసంలో అన్నట్లు క్రీస్తు పూర్వపు 6వ శతాబ్దమంతా ఈ థేరీ గాథల కవితాసంకలనంలో కనిపిస్తుంది.
థేరీల జీవన విధానం :
సంఘారామంలోకి స్త్రీలను బుద్ధుడు మొదట్లో అనుమతించలేదు. ఒకనాడు ప్రజాపతి గౌతమి (ఈమె బుద్ధుని పెంచిన పినతల్లి) కపిలవస్తులో బుద్ధుని వద్దకు వెళ్ళి, ‘ఓ తథాగతా! అన్ని బంధాలను పరిత్యజించి, బౌద్ధధర్మాన్ని ఆచరించడానికి స్త్రీలు కూడా సంఘంలోకి రావాలనుకుంటున్నారు. వారిని అనుమతించవలసిందిగా ప్రార్దిస్తున్నాను’ అని అడుగగా తథాగతుడు అంగీకరించలేదు. మరో సందర్భంలో ప్రజాపతి గౌతమి కేశఖండన చేసుకొని, కాషాయ వస్త్రాలను ధరించి, ఉబ్బి, దుమ్ము గొట్టుకుపోయిన పాదాలతో బుద్ధుడిని వైశాలి నగరంలో కలుసుకొని స్త్రీలకు ప్రవేశం కల్పించమని మరలా ప్రార్థించింది. తథాగతుడు మొదట్లో అంగీకరించకపోయినా పదే పదే అభ్యర్ధనల అనంతరం… కొన్ని ప్రత్యేకమైన కట్టుబాట్లతో స్త్రీలను సంఘంలోకి అనుమతించాడు. భిక్షుకిలు (సన్యాసినులు) సంఘంలో ద్వితీయ శ్రేణి జీవనాన్ని సాగించేలా ఈ కట్టుబాట్లు ఉన్నాయని, వీటిని తొలగించమని ప్రజాపతి గౌతమి చాలా సందర్భాల్లో తథాగతుని కోరినట్లు కొన్ని గాథలలో కలదు. మరీ ముఖ్యంగా ఎంత పెద్ద వయసు సన్యాసినులైనా అత్యంత పిన్నవయస్కుడైన సన్యాసికి ఎదురు పడినపుడు కూడా సాష్టాంగవందనం చేయాలనే మొదటి సూత్రాన్ని.
బౌద్ధాన్ని స్వీకరించిన స్త్రీలు సన్యాసుల వలె చైత్యాలలో నివసించాలి. ఒక్కొక్కరికి మూడు కాషాయ వస్త్రాలు, ఒక భిక్షా పాత్ర, సూది`దారం, నీటిని వడగట్టుకునే పాత్ర, ఒక చాకు ఇవ్వబడతాయి. భిక్షుకిలకు ఇవి కాక బహిష్టు సమయంలో ధరించే మొలపట్టి అదనం. వీరు నివసించే గదులు సామాన్యంగా మట్టితో కానీ, వెదురుతో కానీ నిర్మించబడి ఉంటాయి. నివాసాలకు సమీపంలో వీరి వసతి ఉండాలి. వీరు ఊరిలో సంచరిస్తూ, బుద్ధుని బోధనలు ప్రవచిస్తూ అన్నం, బార్లీ, గోధుమలు, పండ్లు, కూరగాయలను మాత్రమే భిక్షంగా గ్రహించాలి. నెయ్యి, పాలు, తేనె, పెరుగు, మాంసం వంటివి నిషిద్ధం. ఒక ప్రాంతంలో కనీసం 5 మంది భిక్షుకీలు ఉన్నప్పుడే సంఘం ఏర్పడాలి.
… … …
థేరిగాథలు పాలిభాష నుండి ఇంగ్లీషులోకి 1909లో అనువదించబడ్డాయి. ఈ గాథలు గానానికి వీలుగా పాటలుగా, సత్సంగంలో చెప్పుకునే కథలుగా ఉండేవి. ప్రతి గాథ క్రింద దాన్ని రచించిన వారి పేరు ఉంటుంది. వీరు నిజంగా ఆ గాథలను రచించిన కవయిత్రులా, అసలు వారు స్త్రీలేనా అనే ప్రశ్నలు రాక మానవు. దీనికి సమాధానంగా ఇతర బౌద్ద రచనలలో ప్రస్తావించబడిన 20 మంది స్త్రీ భిక్షుకుల పేర్లు ఈ 73 మంది పేర్లతో సరిపోలుతుండటంÑ ఈ థేరిగాథలలో చెప్పిన వివిధ జీవితానుభవాలలో 40 గాథలు ఆనాటి సమకాలీన బౌద్ధ గ్రంథాలలో కూడా ఉండటాన్ని బట్టి థేరీగాథలు కల్పిత గాథలు కాకపోవచ్చునని, వాటిని వ్రాసిన వ్యక్తులు చారిత్రక స్త్రీలేనని పండితులు నిర్ధారించారు.
… … …
చంద ఒక బ్రాహ్మణ కుటుంబంలో పుట్టిన స్త్రీ. ఈమె చిన్నవయసులోనే మహమ్మరి వల్ల (aష్ట్రఱషa్‌aసa-తీశీస్త్రa-శ్వాస ద్వారా అంటుకొనే వ్యాధి… మొదట బల్లులు, పాములకు వచ్చి క్రమేపీ కుక్కలు, పిల్లులు, చివరకు మనుషులకు కూడా సోకే ప్రాణాంతక వ్యాధి) కుటుంబాన్ని, బంధువులను కోల్పోయింది. ఒక అనాధగా మారింది. ఇల్లు లేదు, ఉపాధి లేదు. వీధులలో యాచించి బ్రతకాల్సిన స్థితి ఈమె తన దీనస్థితి నుంచి జ్ఞానమార్గం వైపు ఎలా ప్రయాణించిందో ఒక గాథ రూపంలో ఇలా నిక్షిప్తం చేసింది.
ఒకప్పుడు నేను చాలా పేదరాలిని, విధవను,
సంతానం, బంధువులు, స్నేహితులు లేరు.
తిండి లేదు, సరైన దుస్తులు లేవు.
భిక్షా పాత్ర, చేతకర్ర ధరించి ఇల్లిల్లూ తిరుగుతూ
చలిలో, గాడ్పులలో ఏడేళ్ళపాటు బిచ్చమెత్తుకొని జీవించాను.
ఒకనాడొక సన్యాసినిని చూసి నాకు బౌద్ధదీక్ష ఇవ్వమని అడిగాను
ఆమె నన్ను ఆదరించింది.
నాపై కరుణ చూపి నన్ను గొప్ప జీవిత ధ్యేయం వైపు నడిపించింది.
నేను ఆమె బోధనలు శ్రద్ధగా విన్నాను, ఆచరించాను.
నేడు ఏ మాలిన్యమూ నా హృదయాన్ని తాకలేదు. (122`126)
పై గాథలోని చందాకు దీక్ష ఇచ్చిన స్త్రీ పేరు పతాచర. ఈమె ఒక సంపన్న కుటుంబంలో జన్మించింది. జీవితం నిండా దుర్భరమైన కష్టాలు. పతాచర యుక్తవయసులో ఉన్నప్పుడు తల్లిదండ్రులను కాదని, ఇంటిలో పనిచేసే ఒక సేవకునితో లేచిపోయి పెళ్ళి చేసుకుంది. గర్భం ధరించి పురుడు కోసం పుట్టింటికి వెళ్దామని బయలుదేరగా మార్గం మధ్యలోనే నొప్పులు వచ్చి దారి పక్కనే ప్రసవించింది. రెండో గర్భానికి కూడా అలాగే జరుగుతుంది. భర్త పాముకాటుకు గురై మరణిస్తాడు. పుట్టింటికి పోదామని బయలుదేరగా మార్గమధ్యలో వరదలో కొట్టుకుపోయిన పెద్ద కొడుకు, గద్ద ఎత్తుకుపోగా చిన్న కొడుకు మరణిస్తారు. పుట్టింటికి వెళ్ళగా అక్కడ తల్లిదండ్రులు వానలకు ఇల్లుకూలి మరణించి ఉంటారు. ఇన్ని బాధలు ఒకేసారి మీదపడడం వల్ల ఆమె మతిస్వాధీనం తప్పిపోతుంది. అంతటి దుఃఖంలో ఆమె బుద్ధుని నీడలో చేరుతుంది. తథాగతుని బోధనలతో ఆమె స్వస్థపడి ధర్మప్రచారంలో శేషజీవితాన్ని సాగిస్తుంది. స్వయంగా జీవిత సర్వస్వాన్ని కోల్పోయిన ఈ పతాచర, సంతానాన్ని కోల్పోయిన కొంతమంది మహిళలను ఒకనాడు ఇలా ఓదార్చిందట…
‘అయ్యో నా కుమారుడా’ అని మీరు రోదిస్తున్నారు
వచ్చింది ఎవరో, పోయింది ఎవరో మీకు తెలియదు
ఎక్కడి నుంచి వచ్చాడో ఎవరికీ తెలియదు
ఇదంతా మానవ దుఃఖం
దీన్ని అర్థం చేసుకుంటే
అతను రావటం పోవటం గురించి మీరు బాధపడరు.
మీరు అడగకుండా అతను వచ్చాడు
మీతో చెప్పకుండా వెళ్ళిపోయాడు
మీరు చెయ్యగలిగింది ఏమీ లేదు
ఎక్కడినుంచో ఇక్కడకు వచ్చాడు,
కొద్దిరోజులున్నాడు
ఒక దారిలో వచ్చి మరో దారిలో వెళ్ళిపోయాడు
వచ్చాడు వెళ్ళాడు. ఇందులో బాధపడటానికి ఏముందీ?
( ఈ మాటలు విన్న తర్వాత పుత్రులను కోల్పోయిన ఆ స్త్రీలు ఇలా అనుకొన్నారు)
ఆమె నా గుండెల్లో గుచ్చుకొన్న బాణాన్ని
నా పుత్రశోకాన్ని బయటకు లాగేసింది.
నిన్నటివరకూ ఆ శోకం నన్ను కబళించింది
నేడు అది పోయింది.
నేను విముక్తనయ్యాను
బౌద్ధ ధర్మాన్ని, సంఘాన్ని ఆశ్రయించి
జ్ఞానమార్గంలో జీవిస్తాను (127`132)
