హైదరాబాద్‌ వుమన్‌ రైటర్స్‌ ఫోరం ఆద్వర్యంలో ‘‘శ్రామిక మహిళలు-శ్రమ దోపిడీ’’ అనే అంశం మీద ఒక సమావేశం జరిగింది. ఎన్నో వృత్తులలో, ఎన్నెన్నో రంగాలలో పనిచేస్తున్న మహిళల అదృశ్యీకరణ (ఇన్విసిబుల్‌) మీద పన్నెండు మంది వివిధ రంగాల నుంచి మాట్లాడారు.
ఈ సమావేశానికి నేను అధ్యక్షత వహించి వారు చెబుతున్న అంశాలను వివరంగా విన్నాను. ఈ దేశంలో మహిళల శ్రమ ఏ విధంగా అదృశ్యీకరణ చెందుతోంది అనే అంశాన్ని పన్నెండు మంది వివరించారు.
ఇంటిపని కార్మికులు, రైతు కూలీ కార్మికులు, బీడీ కార్మికులు, భవన నిర్మాణ కార్మికులు, చేనేత కార్మికులు, మత్స్యకార, పారిశుధ్య లాంటి అనేకానేక రంగాల్లో, వృత్తుల్లో లక్షలాదిగా పనిచేస్తున్న వారి శ్రమకి ఎలాంటి గుర్తింపు లేకపోవడం గురించి వక్తలందరూ చాలా ఆర్తిగా, ఆర్ద్రంగా మాట్లాడారు. ఒక్కొక్క రంగంలో మహిళల భాగస్వామ్యం ఎంత ఉంటుందో, వారు పాల్గొనకపోతే ఏమౌతుందో వివరంగా ఒక్కో రంగం గురించి చెప్పారు.
వ్యవసాయ రంగంలో నడుమొంచి నాట్లేయడం, కలుపు తీయడం, కోతలు కోయడం లాంటి కష్టమైన పనులు మహిళలే చేస్తారు. నాట్లేసేటప్పుడు కట్టలు అందించడం, కుప్పలేయడం, నూర్పిళ్ళు, ధాన్యాన్ని సంచులకెత్తడం, మార్కెట్టుకు తీసుకెళ్ళి అమ్మడం లాంటి పనులు పురుషులు చేస్తారు. ధాన్యం అమ్మిన డబ్బు మీద మహిళలకు ఎలాంటి అధికారమూ ఉండదు. పొలంలో గింజ పండాలంటే స్త్రీ పురుషుల శ్రమ అనివార్యం. కానీ రైతు అంటే మన మనసులో పురుషుడే రూపుకడతాడు. రైతు అంటే తలపాగా చుట్టి, నాగలిని భుజం మీద పెట్టుకునే రైతు బొమ్మే కనబడుతుంది. కానీ వ్యవసాయంలో సగం పైనే పని చేసే మహిళ మన మనసులో రూపు కట్టదు. కళ్ళకి కనబడదు.
ఇది ఒక్క వ్యవసాయ రంగంలోనే కాదు అన్ని రంగాల్లోను ఇదే ధోరణి. చేనేతలో పడుగు, పేకలాగా మహిళల పురుషుల భాగస్వామ్యం ఉన్నప్పటికీ మహిళల శ్రమకి విలువలేదు. కష్టమైన పనంతా మహిళలు పూర్తి చేసాక మాత్రమే పురుషుడు మగ్గం మీద కూర్చుని బట్ట నేస్తాడు. దారం మగ్గం మీదకి రావడానికి ముందు మహిళలు అనేక కష్టమైన, శ్రమతో కూడిన పనులు చేస్తారు. ఈ పనుల్లో పురుషులు కనబడరు. చేనేతలో మనకి కనబడేది నేతన్న మాత్రమే. నేతక్క ఎక్కడా కనబడదు. ప్రభుత్వ పధకాలన్ని నేతన్న చుట్టూనే అల్లుకుంటాయి కానీ నేతలో ముఖ్యమైన శ్రమ చేసే నేతక్కకి ఎలాంటి ప్రభుత్వ స్కీమూ ఉండదు. నేతక్కల శ్రమ అదృశ్యీకరణ చెందుతుంది.
అసలు నేత పనిలో మహిళలు ఏమిచేస్తారు, ఆ పనులేమిటి అనే అంశానికి ఎలాంటి ప్రాధాన్యత లేదు.
ఆనాటి సమావేశంలో భిన్నమైన వృత్తుల్లో శ్రమచేసే మహిళల గురించి వక్తలు మాట్లాడారు. ఆయా రంగాల్లో మహిళల శ్రమ ఎలాంటి గుర్తింపూ లేకుండా ఎలా అదృశ్యమైపోతుందో వివరంగా చెప్పారు. జనాబాలో యాభై శాతం ఉన్న మహిళలు ప్రతి రోజూ చేస్తున్న ఇంటిపని, వంట పని, పిల్లల సంరక్షణ, పెద్దల్ని చూసుకోవడం లాంటి పనుల్ని ఎలాంటి గుర్తింపూ లేకుండా చేస్తున్నప్పటికి మహిళలకు ఇంట్లో ఏమి పని ఉంటుంది అని చీత్కరించి అవమానించే సంస్కృతి మనది. కుటుంబంలో ఉన్న వారందరికీ కంచంలోకి తిండి ఎలా వస్తుంది, ఎవరి శ్రమవల్ల ఇంట్లో ఆహారం తయారౌతుంది, ఎలా తయారౌతుంది, ఎవరి శ్రమ వల్ల తామంతా తిని తేనుస్తున్నామనే కనీస అవగాహన లేని కుటుంబాలు మనవి. మగవాళ్ళు సంపాదించుకొస్తారు ఆడవాళ్ళు వండి వారుస్తారు అనే వాదనకి కాలం చెల్లి చాలా కాలమే అయ్యింది. మహిళలు సంపాదిస్తున్నారు ఇంటా బయటా చాకిరీ చేస్తున్నారు. కోట్లాది మంది మహిళల కోట్లాది గంటల శ్రమకి ఆర్ధిక విలువలేదు. గుర్తింపు లేదు. ఎవరైనా హోం మేకర్‌ని ‘‘మీరేం పని చేస్తారు అంటే నేనేమీ పని చెయ్యను’’ అంటుంది. రోజంతా తను చేసే పనిని ‘పని’ కాదు అని చెబుతుంది. ఆమె కుటుంబం కూడా ఆమె పని చెయ్యదు అని చెబుతుంది. విరామం లేకుండా ఇంట్లో ఆమె చేసే చాకిరీకి ఎలాంటి విలువ లేదు. ఈ దేశంలో కోట్లాది మంది మహిళలు ప్రతి రోజూ చేసే పని అదృశ్యీకరణ చెందుతుంది. కుటుంబానికి కనబడదు, ప్రభుత్వాలకు కనబడదు.
కొన్ని గణాంకాల ప్రకారం ప్రపంచ వ్యాప్తంగా మహిళలు చేసే గృహ మరియు సంరక్షణ శ్రమకు ఆర్ధిక విలువ లెక్కించినట్లైతే అది కొన్ని బిలియన్‌ డాలర్ల విలువైనదిగా ఉంటుంది. అయినప్పటికీ ఈ శ్రమ ఎప్పుడూ ఆర్ధిక లెక్కల్లోకి రాదు. దానికి కారణం తరతరాలుగా మహిళల శ్రమ సహజమైన బాధ్యతగా చూడడం అంటే మహిళలు పుడుతునే చీపుళ్ళు, చేటలు, గరిటెలు పట్టుకుని పుట్టినట్టు ఇంటి పని మహిళలకు చాలా సహజమైనది అనే ప్రచారం పితృస్వామ్య సమాజం చేసింది. మగవాళ్ళు తిని కూర్చోవడానికి, ఆడవాళ్ళు వండి పొయ్యడానికే పుట్టారని పితృస్వామ్య సమాజం ప్రచారం చేస్తుంది.
అలాగే వ్యవసాయ రంగంలో మహిళలు చేసే అతి ముఖ్యమైన నాట్లు, కలుపు తీయడం, కోతలు కోయడం లాంటి పనులు ఎంతో ముఖ్యమైనవి. నిజానికి వ్యవసాయంలో ఈ పనులు చాలా కీలకమైనవి. అయినప్పటికీ వారి శ్రమను ‘సహాయం’గానే చూడడం, విలువ ఇవ్వకపోవడం చాల అన్యాయం. వారిని రైతులుగా గుర్తించకపోవడం మరీ అన్యాయం. వ్యవసాయంలో మహిళల శ్రమను గుర్తించకపోవడమే కాకుండా భూమి మీద వారికెలాంటి హక్కులు లేకపోవడం, ప్రభుత్వ పధకాలు మహిళా రైతుల శ్రమని గుర్తించేలా రూపొందించకపోవడం జరుగుతూనే ఉంది. వ్యవసాయ పనిముట్లు కూడా మహిళా రైతుల అవసరాలను దృష్టి పెట్టుకొని రూప కల్పనలు జరగవు. వ్యవసాయ రంగంలో మహిళా రైతులు చేసే అతి ముఖ్యమైన పని అదృశ్యీకరణ చెంది వారి శ్రమ ఎవ్వరికీ కనిపించదు.
అలాగే చేనేత రంగంలో మహిళలు చేసే ముఖ్యమైన పనికి అస్సలు గుర్తింపు లేదు. చేనేతలో మహిళ శ్రమ మొత్తం ఎవరి కంటికీ కనబడదు. ఒక వస్త్రం మగ్గం మీదకు ఎక్కి ఒక చీర గానో, ఒక డ్రెస్‌ లాగానో మరేదో వస్త్రం లాగానో బయటకు రావాలంటే ఆ రంగంలో ఇంట్లోనే ఉండి ఎన్నో రకాల పనులు చేసే మహిళల గురించి ఎక్కడా చర్చలుండవు. నేతన్న మీదే ఫోకస్‌ ఉంటుంది. నూలు వడకడం, పోగులద్దడం, రంగులద్దడం, ఆరవేయడం, ఆసు పోయడం, కండెలు చుట్టడం ఇవన్నీ పూర్తి అయితేనే దారం మగ్గం మీదకి వెళుతుంది. మగ్గం మీద సాధారణంగా పురుషులే ఉంటారు. చేనేతలో ఎప్పుడూ నేతన్న రూపమే కనిపిస్తుంది. ఎన్నో రకాల పనులు చేసి దారాన్ని మగ్గం మీదకి చేర్చే నేతక్క రూపం అస్సలు కనబడదు.
ఇలా ప్రతి రంగంలోను, ప్రతి వృత్తిలోను మహిళలు చేసే శ్రమకి ఆర్దిక విలువ, సమాన హోదా గౌరవం లేకపోవడం అత్యంత విషాదం. ఈ అంశాన్నే హైదరాబాద్‌ వుమన్‌ రైటర్స్‌ ఫోరం సమావేశంలో మాట్లాడిన రచయిత్రులు, సోషల్‌ ఏక్టివిష్టులు, ఆయా వృత్తుల్లో సంఘటితమైన మహిళలతో పనిచేసే నాయకులు నొక్కి వక్కాణించారు. ఆయా రంగాల్లో పనిచేస్తున్న మహిళల శ్రమ గురించి వక్తలందరూ చాలా లోతైన విష్లేషణలతో, గణాంకాలతో వివరించారు.
మహిళల శ్రమ అదృశ్యీకరణ వల్ల ఎన్ని ప్రతికూల పరిస్థితులు ఏర్పడతాయో ప్రతి ఒక్కరూ చెప్పారు. మహిళల శ్రమ అదృశ్యీకరణ వల్ల ఆర్ధిక అసమానతలు ఎలా ఏర్పడుతున్నాయో, ఎలా వారికి తక్కువ జీతాలు ఇవ్వడం, సమాన పనికి సమాన వేతనాలు చెల్లించకపోడం, వారి పనిని ‘‘చన్నీళ్ళకు వేడి నీళ్ళు అంటూ తక్కువ చేసి మాట్లాడడం వల్ల సమాజంలో వారికి రావాల్సిన గౌరవం రావడం లేదు. అంతే కాదు మహిళలు కూడా సమాజం తో పాటు తమ పని కూడా చాలా ముఖ్యమైనది, చాలా విలువైనది అని గుర్తించకపోవడం వల్ల వారిలో ఆత్మ విశ్వాసం దెబ్బతింటుంది. ఆత్మ గౌరవం లోపిస్తుంది.
రోజంతా ఎంతో శ్రమ చేస్తున్నప్పటికీ తాము ఏమీ చెయ్యడం లేదని చెప్పడం, వారి కుటుంబ సభ్యులు కూడా తమ కుటుంబం లో మహిళలెవరూ పనిచెయ్యడంలేదు అని చెప్పడం వెనక ఉన్నది పితృస్వామ్య భావజాలం తప్ప మరొకటి కాదు. మహిళలు పని చెయ్యరు, తామే కష్టపడి కుటుంబాన్ని పోషిస్తున్నాం కాబట్టి తామెలాంటి హింసకైనా పాల్పడవచ్చు, భార్యల్ని కొట్టొచ్చు, తిట్టొచ్చు, ఇళ్ళల్లోంచి వెళ్ళగొట్టొచ్చు అనే పురుషాధిక్య భావజాం సర్వత్రా విస్తరించి మహిళల మీద దారుణమైన హింసలు జరుగుతున్నాయి.
ప్రభుత్వాలు ఎన్ని చట్టాలు తెచ్చినప్పటికీ అమలులో లోపాల వల్ల హింస నిరాటంకంగా కొనసాగుతూనే ఉంది. అన్ని రంగాల్లోను మహిళల శ్రమ అదృశ్యీకరణం చెందడం వల్ల, వారి శ్రమకు విలువ ఇవ్వకపోవడం వల్ల సమాజంలో మహిళల హోదా, సమానత్వం, సాధికారత ప్రశ్నార్ధమైంది.
అన్ని రంగాల్లోను, అన్ని వృత్తుల్లోను, కటుంబాల్లోను మహిళల శ్రమను పురుషుల శ్రమతో సమానంగా గుర్తించి, సమాన పనికి సమాన వేతనం చెల్లించాలి. వారి శ్రమలోని ఆర్ధిక విలువను గుర్తించి వారికి అవసరమైన విధాన నిర్ణయాలను తయారుచేసి అమలుచెయ్యాలి. ప్రభుత్వ పధకాల్లో వారిని భాగస్వాములను చెయ్యాలి. వారికి అనుగుణమైన పధకాలను రూపొందించి అమలు చెయ్యాలి. అన్నింటినీ మించి తమ శ్రమ సమాజానికి చాలా అవసరమైందని, దేశ ఆర్ధిక పుష్టికి మూల స్థంబమని మహిళలు గుర్తించాలి.
అన్నింటా తాము సమానమని, తమ శ్రమ లేకుంటే కుటుంబాలు, సమాజాలు, దేశాలు నడవని మహిళలు అర్ధం చేసుకుంటే వారిలో ఆత్మ విశ్వాసం పెరుగుతుంది. తాము తక్కువ వారమనే ఆత్మ న్యూనత మాయమౌతుంది. తమ మీద చెయ్యెత్తే మగవాడి చేతిని అడ్డుకోగలిగే సత్తా వస్తుంది. అప్పుడే జెండర్‌ ఆధారంగా జరుగుతున్న హింసకు అడ్డుకట్ట వేయగలుగుతాము. ఇంతకు ముందు కుటుంబాల్లో భర్తలుండేవారని, భరించేవాడు భర్త అని ప్రచారం ఉండేది. కానీ ఇప్పుడు మగవాళ్ళు మాత్రమే కష్టపడి కుటుంబాలను పోషించడం లేదు. మహిళలు ఏదో రంగంలో శ్రమచేసి సంపాదిస్తూనే ఉన్నారు. కుటుంబాలను పోషిస్తూనే ఉన్నారు. మహిళలు కుటుంబ యజమానులుగా ఉన్న కుటుంబాలు కోట్లలో ఉన్నాయి. ఒకాయన ‘‘ఇప్పుడు భరించే భర్తలెక్కడ ఉన్నారండీ కాల్చుకుతినే మొగుళ్ళే ఉన్నారు’’ అన్నారాయన. తన కూతురు పడుతున్న హింస గురించి చెబుతూ ఆయన ఆ మాట అన్నారు. ఈ మాట కొంతవరకూ నిజమే. శ్రమపడి కుటుంబాలను నడుపుతున్న మహిళల శాతం పెరగడం వల్ల ఈ మాట నిజమే అనిపిస్తుంది.
మహిళల శ్రమ అదృశ్యీకరణ ఎలా జరుగుతుందో అర్ధం చేసుకుని ఆ శ్రమని దృశ్యమానం చెయ్యడమే సామాజిక కార్యకర్తల ముందున్న ముఖ్యమైన ఎజెండా. ఆ ఎజెండాను ప్రభుత్వాల ముందుకు తెచ్చి తదనుగుణమైన పధకాల రూపకల్పనకు సమిష్టిగా కృషి చెయ్యడం మనముందున్న కర్తవ్యం.
