రాళ్ళు మాట్లాడగలిగితే -మమత కొడిదెల

ఉదయం పది గంటలవుతోంది. పొద్దున్నే లేచి బయల్దేరినా నా మ్యాప్‌పై గుర్తుపెట్టుకున్న ప్రదేశాన్ని కనిపెట్టలేకపోయాను. టెన్నెస్సీ రాష్ట్రంలోని న్యాష్‌ విల్‌ పట్టణం నడిబొడ్డున ఉత్తర అమెరికా ఆదివాసీ తెగల్లో (నార్త్‌ అమెరికన్‌ నేటివ్స్‌) ఒకటైన చెరోకి తెగకు సంబంధించిన గుర్తుల కోసం చూస్తున్నాను. ఎన్ని వీథులు తిరిగినా ఆ గుర్తుల జాడ కనిపించకపోగా, దారిలో నాకు ఎంతో ఇష్టమైన గాయకుడు జానీ క్యాష్‌ మ్యూజియం కనిపించింది కానీ ఎక్కడా కారు పార్క్‌ చేయడానికి స్థలం దొరకలేదు.

పార్కింగ్‌ కోసం అరగంట ప్రయత్నం తరువాత, ఒడిలో పెట్టుకున్న మ్యాప్‌ ఇక తరువాత అనుకున్న ప్రదేశానికి వెళ్ళాలని తొందరపెట్టింది. మామూలుగా అయితే పొద్దున్నే అనుకున్న పని జరగకపోతే చిరాకేసేది. ఈ రోజు అలా లేదు. పదిహేనేళ్ళుగా చెయ్యాలనుకుంటున్న ప్రయాణం ఇప్పటికి వీలయింది. మూడు రోజులు నా ఆలోచనల్లో నేను ఉండబోతున్నాననే ఉత్సాహం ఒకవైపైతే మరోవైపు ఈ ప్రయాణం రస్తా చరిత్ర గురించిన బాధ గుండెను మెలిపెడుతోంది. 1830ల చివర చెరోకి తెగకు చెందిన ఒక గుంపు టెన్నెస్సీ, ఆ చుట్టుపక్కల రాష్ట్రాల నుంచి ఒక్లహోమా రాష్ట్రంలో వాళ్ళకు కేటాయించిన భూభాగానికి (రిజర్వేషన్స్‌) బలవంతంగా తరలి వెళ్ళిన రస్తా అది. గడ్డకట్టించే చలిలో దాదాపు నాలుగు నెలల పాటు కాలి నడకన సాగిన ప్రయాణంలో వారు అక్కడక్కడ విడిది చేసిన ప్రదేశాల్ని సందర్శించాలని నా ప్రయత్నం.

న్యాష్‌ విల్‌ పట్టణం దాటగానే పంట పొలాలు మొదలయ్యాయి. దాదాపు రెండు గంటలు పంట పొలాల మీదుగా డ్రైవ్‌ చేసి హాప్కిన్స్‌ విల్‌ అనే ఊరు చేరుకున్నాను. ఈ ఊర్లో ఒక చిన్న మెమోరియల్‌ పార్కులో ఇద్దరు చెరోకి నాయకుల జ్ఞాపకార్థం రెండు విగ్రహాలు ఉన్నాయని గూగుల్‌ చెప్పింది. కొన్ని నిమిషాలు అక్కడ గడిపి మరో చోటికి వెళ్ళాలని నా ప్లాన్‌.

హాప్కిన్స్‌ విల్‌ పట్టణం కాదు కానీ పెద్ద ఊరే. ఊరు పొలిమేరల్లో గద్ద ఒకటి నేల బారుగా ఎగురుతూ కనిపించింది. అమెరికాకు వచ్చిన కొత్తలో ఒక ఉత్తర అమెరికన్‌ ఆదివాసి నన్ను చూసి ‘నీ టోటెమ్‌ తోడేలు. గద్ద కూడా – ఏమంటే గద్ద ఎదురుపడితే నువ్వనుకున్న పని జరగదు’ అన్నాడు. ప్రతి ఒక్కరికీ ఒక జంతువు ఆత్మ అండగా ఉంటుందని ఎన్నో అమెరికన్‌ ఆదివాసి తెగలలో నమ్మకం వుంది. దాన్నే టోటెమ్‌ అని అంటారు. నాకు వీటిపట్ల నమ్మకాల్లేవు కానీ అదేం విచిత్రమో కానీ గద్ద కనిపించినప్పుడల్లా అతని మాటలు గుర్తొస్తాయి. నేను అనుకున్న పని కూడా జరిగేది కాదు – అందుకు నేనే కారణమయినా నెపం గద్దమీదకు నెట్టేసి పరిస్థితిని తేలిక చేసుకోవడం పరిపాటైపోయింది. విప్పారిన రెక్కలతో వున్న గద్ద అతి దగ్గరగా కనిపించేసరికి ఒక క్షణం చిరాకు పడి వెంటనే నవ్వుకున్నాను. ”నువ్వెన్ని వేషాలైనా వెయ్‌. ఈ రోజు నేను వెతుకుతున్నది కనిపెట్టి తీరతాను” అని ఆ హాప్కిన్స్‌ విల్‌ గద్దకు ప్రమాణం చేశాను.

E9th street బోర్డు కనిపించగానే ఒడిలోని మ్యాప్‌ ప్యాసింజర్‌ సీటులో పడేసి స్టీరింగ్‌ వీల్‌ మీదకు వంగి రోడ్డు పక్కన సైన్‌ బోర్డులు చూడటం మొదలెట్టాను. న్యాష్‌ విల్‌లో నేను చూడాలనుకున్న ప్రదేశం కనిపించలేదని గుర్తొచ్చి ఇంకా అప్రమత్తమయ్యాను. ‘చెరోకీ ట్రైల్‌ ఆఫ్‌ టియర్స్‌ కమ్మెమొరేటివ్‌ పార్క్‌’ కనిపించగానే కారు పార్కింగ్‌ లాట్‌లోకి తిప్పేశాను. కారు చక్రాల కింద నలుగుతూ కరకరమన్న కంకర్రాళ్ళ శబ్దం విని నవ్వొచ్చింది. కొన్ని బండరాళ్ళ మధ్య జాలువారే చిన్ని జలపాతం ఉన్న ప్రదేశాన్ని టూరిస్టు అట్రాక్షన్‌ చేసేసి అన్ని హంగులు ఏర్పాటు చేస్తారు. ‘అదిగో జలపాతం, అక్కడ’ అంటూ ఎంతో దూరం నుండే బోర్డులు పెడతారు కానీ అమెరికన్‌ చరిత్రకు ఎంతో ప్రత్యేకమైన ఇలాంటి ప్రదేశాలకు మాత్రం సరైన గుర్తులు కానీ, సదుపాయాలు గానీ ఉండవు.

కారు పార్క్‌ చేస్తుండగా ఒక లాగ్‌ క్యాబిన్‌ ముందు స్థూలకాయురాలైన ఒకామె జెండా స్తంభానికి రెండు జెండాలను ఎగరేస్తూ కనిపించింది. నేను ఆమెను ఎంత విచిత్రంగా చూశానో ఆమె నన్ను అంతకంటే విచిత్రంగా చూసింది. నేను ఇంతకుముందు ఉత్తర అమెరికా ఆదివాసులను చూశాను, మాట్లాడాను. అయినా ప్రతిసారీ విచిత్రంగా ఉంటుంది – పుస్తకాల్లో చదివి ఎంతో ప్రేమించిన ఒక క్యారెక్టర్‌ ఎదురు పడినట్లయింది. ఆశ్చర్యంతో పాటు వెంటనే ప్రేమ పుట్టుకొచ్చింది.

ఆమే ముందుగా తేరుకుని, చిరునవ్వుతో ”మ్‌… రియల్‌ ఇండియన్‌? గుడ్‌ మార్నింగ్‌, వెల్‌కం” అంటూ క్యాబిన్‌ తలుపు తెరిచింది.

స్నేహపూరితమయిన ఆమె పలకరింపుకు సమాధానమిచ్చి క్యాబిన్‌ లోపలికి తొంగి చూసి అడిగాను, ”ఇది మ్యూజియమా?”.

”మ్యూజియమే, కానీ వసంతం నుంచి ఆకురాలు కాలం దాకా ఇది నా రెండో ఇల్లు” గట్టిగా నవ్వుతూ అందామో.

ఆ క్యాబిన్‌లో ఉన్నది రెండే రెండు గదులు. నేనే ఒక గదిలోకి దారితీశాను. ఆమె నా వెనుకే వచ్చి తన కుర్చీలో కూర్చుని అక్కడ వస్తువుల గురించి చెప్పడం మొదలుపెట్టింది. జెండాలను ఎగరెయ్యడానికి కష్టపడినట్లుంది. కాస్త రొప్పుతోంది.

”నేను త్వరగానే వెళ్ళాలి. ఈ రోజే ఈ రస్తాలో ఇంకొన్ని ప్రదేశాలు చూడాలి. కానీ, ఓ రెండు నిమిషాలు కూర్చొని కాస్త ఊపిరి పీల్చుకుని అప్పుడు చెప్పండి. అప్పటిదాకా నేనే చుట్టూ చూసి వస్తాను” అని చెప్పి పక్క గదిలోకి వెళ్ళాను.

అక్కడ చెరోకి తెగకి చెందిన వస్తువులు చాలానే ఉన్నాయి. వాళ్ళ దుస్తులు, ఆయుధాలు, వంట సామగ్రి… ఒక నిమిషం రెస్ట్‌ తీసుకుందో లేదో ఆమె వచ్చేసి ఆ వస్తువుల గురించి వివరించడం మొదలుపెట్టింది. బాగోదని ఆమె చెప్పేది వింటున్నట్లు ఊ కొడుతున్నాను కానీ నా మనసు ఆమె మాటలు వినట్లేదు.

ఆమె హఠాత్తుగా మాటలు ఆపేసి ఒక క్షణం నన్ను చూసి అడిగింది, ”ఈ వస్తువుల మీద మీకేం ఆసక్తి లేదు కదూ?”.

”ఆహా, అలా అని కాదు. ఆసక్తి ఉండే కదా ఇక్కడికి వచ్చింది. కాస్త అలసటగా ఉందంతే. చాలాసేపటి నుండి డ్రైవ్‌ చేస్తున్నాను.”

”అలిసిపోయుండొచ్చు. కానీ కారు దిగేటప్పుడు మీ కళ్ళల్లో కనిపించిన మెరుపు ఇప్పుడు లేదు. వస్తువులు కాదు మీకు కావల్సింది. ఇంకేదో వెతుకుతున్నారు.”

నిజానికి ఈ దుఃఖభరిత రస్తాలో ఏదో వెతుకుతూనే బయల్దేరాను. ఏం వెతుకుతున్నానో నాకు తెలీదు. అప్పుడక్కడ ఉన్న ప్రదేశం కాక ఇంకో చోటికో, అసలు ఇంకో శరీరంలోకి వెళితే కానీ ఈ అన్వేషణ తీరదనిపిస్తుంది. తీరా ఆ ఇంకో ప్రదేశానికి వెళ్ళాక, ఇక్కడికీ అక్కడికీ పెద్ద తేడాలేదని తెలుసుకుని బిక్కమొహం వెయ్యాల్సొస్తుంది. ఆమె అలా నా మనసులోని విషయాన్ని కనిపెట్టేసరికి విచిత్రంగా అనిపించింది. షామాన్‌ విద్యలేమైనా కోరుకుంతున్నానా అని మనసులోనే నవ్వుకున్నాను.

”నాతో రండి” అంటూ పక్క గదిలోకి దారి తీసిందామె.

పక్క గదిలో రెండు గోడలకు ఆనించిన అల్మరాల మధ్య సందులో ఆమె టేబిల్‌ ఉంది. టేబిల్‌ మీదకు వంగి, ఒక న్యూస్‌పేపర్‌ కటింగ్‌ తీసి నా చేతికిచ్చింది. మిలిటరీ దుస్తుల్లో ఉన్న ఒక యువకుడి బ్లాక్‌ అండ్‌ వైట్‌ ఫోటో అది. అమెరికన్‌ ఆదివాసిలా ఉన్నాడు. కళ్ళతో నవ్వుతున్నాడు. ఫోటోను పరిశీలించి ఆమెకు తిరిగి ఇచ్చేశాను.

ఆమె ఫోటో చూస్తూ అంది, ”మా నాన్న. మిలిటరీనే తన సర్వస్వంగా జీవించాడు. ఇప్పుడు లేడు. తను ఫుల్‌ బ్లడెడ్‌ చెరోకి. అంటే ఆయన అమ్మా నాన్నలిద్దరూ చెరోకీలే. నేను కాదు. మా అమ్మ స్కాటిష్‌. నేను హాఫ్‌ బ్లడ్‌ చెరోకీనే. హాస్యాస్పదమేమంటే, మా కుటుంబానికి రిజర్వేషన్లు లేవు. అంటే కాలేజీల్లో,

ఉద్యోగాల్లో చేరడానికి మీతో సరిసమానంగా పోటీ పడాలి మా పిల్లలు. కానీ చెరోకి జాతికి చెందినదాన్ని అని చెప్పగానే మాకు రిజర్వేషన్లు ఉంటాయని అనుకుంటారు చాలామంది. చెరోకీలను ఈ చుట్టుపక్కల ప్రదేశాల నుంచి పోగేసి ఓక్లహోమాకు తరలించిన సమయంలో చాలామంది చెరోకీలు పుట్టిన ప్రదేశాల్ని వదిలి వెళ్ళలేక కొండ గుహల్లో దాక్కున్నారు. పరిస్థితులు కాస్త సద్దుమణిగాక మళ్ళీ మామూలు జనజీవనంలో కలిసిపోయారు కానీ చెరోకీలుగా గుర్తింపు లేదు వాళ్ళకు. విచిత్రం కదూ? వేల ఏళ్ళ నుంచి ఈ చుట్టుపక్కల వేల కొద్దీ ఎకరాల్లో స్వేచ్ఛగా తిరుగాడిన జనానికి, ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేసిన రిజర్వేషన్‌ స్థలాలకు వెళ్ళకుండా దాక్కున్నందుకు చెరోకీ ఐడెంటిటీ లేదు. మా నాన్న చాలా కష్టపడ్డాడు. మిలిటరీలో చేరితే కానీ మంచి జీవితం ఉండదని చిన్నప్పుడే తెలుసుకున్నాడు. ఇక్కడి చాలామంది చెరోకీలతో పోలిస్తే మా కుటుంబం పరిస్థితి చాలా మెరుగు”.

ఆమె గబగబా చెప్పుకుపోతోంది. పుస్తకాల్లో, చరిత్ర పాఠాల్లో లేని విషయాలు చెబుతోంది. కాలాన్ని మర్చిపోయి ఆమె మాటలు వింటున్నాను. ఆమె మాటలకు దరువేస్తున్నట్లుగా దూరంగా అప్పుడప్పుడు గద్ద అరుపు వినిపిస్తోంది.

”మా అమ్మ చెరోకీ కాకపోయినా, నాన్న దగ్గర చాలా విషయాలు నేర్చుకుంది. తను న్యూజెర్సీ రాష్ట్రంలో పెరిగింది. నాన్నను కలవకపోయుంటే ఆమె జీవితం బాగుండేది కాదని చెప్తుంది. స్నేహితులతో సిగరెట్లు తాగుతూ ఏదో ఒక ఇంటి మెట్లమీద కాలం వెళ్ళదీస్తున్నప్పుడు నాన్న కలిశాడు. ఇద్దరికీ స్నేహమై, త్వరలోనే పెళ్ళి చేసుకుని నాన్న స్వంత ఊరైన ఈ ఊరికి వచ్చేశారు. నేను పుట్టకముందు నుంచే అమ్మ చెరోకి అమ్మాయి అయిపోయింది. ఇంకో హాస్యాస్పదమైన సంగతేంటంటే, చెరోకీలది మాతృస్వామ్య సమాజం. అంటే భర్త భార్య తెగకు చెందుతాడు. అంటే పాత రోజుల్లోనైతే అమ్మ చెరోకి కాక నాన్న స్కాటిష్‌ అయ్యేవాడు. అమ్మ హాప్కిన్స్‌ విల్‌ రావడం కాదు, నాన్న న్యూజెర్సీ వెళ్ళాలి. భార్యకు భర్త చేష్టలు నచ్చకపోతే అతని చెప్పులు తీసుకెళ్ళి టిపి (గుడిసెలాంటి ఇల్లు) బయటపెడితే ఇక అతనేం మాట్లాడకుండా వెళ్ళిపోవలసిందే. ఆమె వేరే పంచాయితీ పెట్టక్కర్లేదు. అతనితో గొడవ పడక్కర్లేదు. చెరోకి దేశమే లేదు. ఇక చెరోకి కట్టుబాట్లను ఏ ప్రభుత్వం ఒప్పుకుంటుంది? చెరోకీలకు సంబంధించిన ఒక ఫేమస్‌ పోస్టర్‌ ఉంది. ఒక స్త్రీ నడుస్తూ

ఉంటే ఆమె ముందు ఒక పురుషుడు నడుస్తుంటాడు. అది చూసి, వేలెత్తి ”హేయ్‌ చూడండి, చెరోకి స్త్రీని చెరోకి పురుషుడు లీడ్‌ చేస్తున్నాడు” అని హేళనగా అంటారు. అలా అనేవాళ్ళను చూస్తే కోపంతో పాటు నవ్వొస్తుంది. ”స్త్రీని పురుషుడు లీడ్‌ చెయ్యడం కాదు. ఆమెకు ఏ హానీ కలగకుండా సంరక్షిస్తున్నాడు. ఆమెవల్లే అతని తెగ అభివృద్ధి అవుతుందని తెలుసు అతనికి. ఆమెను గౌరవించాలని, శత్రువుల నుంచి ఆమెను కాపాడాలని తెలుసు అతనికి. అందుకే అతను ముందు నడుస్తాడు, బాడీగార్డులా. లీడ్‌ చెయ్యడానికి కాదు”.

ఉద్రేకాన్ని అణచుకోవడానికి కాస్త ఆగిందామె. కాస్త రొప్పుతూ అంది. ”చాలా రోజులయ్యింది ఇలా మాట్లాడి. నేను చాలానే మాట్లాడతాను కానీ ఇక్కడి వస్తువుల గురించే ఎక్కువ మాట్లాడాలి కాబట్టి అలసట ఉండదు”.

”ఓ, సారీ. మిమ్మల్ని ఇబ్బంది పెడుతున్నాను” మొహమాటంగా అన్నాను, ఆమె ఇంకాస్త మాట్లాడితే బాగుండని అనుకుంటూనే.

”లేదు, లేదు. ఈ మధ్యే అమ్మా నాన్న ఇద్దరూ పోయారు. రెండేళ్ళ క్రితం నా భర్త కూడా చనిపోయాడు. లేకపోతే ఎవరో ఒకరు తోడుగా ఉండేవాళ్ళు. ఇలాంటి విషయాలే మాట్లాడుకునేవాళ్ళం. ఇలా మాట్లాడుతుంటే గుండె బరువు తగ్గుతుంది.”

ఇంతలో ఎవరో తలుపు తీసిన చప్పుడయింది. జీన్స్‌ ప్యాంట్‌, తెల్ల టీ షర్టు మీద జీన్స్‌ కోట్‌ వేసుకున్న ఒకతను మేమున్న చోటికి వచ్చాడు. ”హలో, ఈ చక్కటి ఇంట్లో ఎవరైనా ఉన్నారా?” అంటూ.

ఆమె నిర్వికారంగా అతని వైపు చూసి, అతని చేతిలో అట్టకు తగిలించిన పేపర్లు చూపిస్తూ, ”ఏమిటి సంగతి?” అని అడిగింది.

అతను కాస్త ఇబ్బందిగా నవ్వి, ”కొత్తగా కడుతున్న కమ్యూనిటీ సెంటర్‌ గురించి వివరాలు కావాలి. ఈ క్యాబిన్‌లో వస్తువులు ఎప్పుడు మూవ్‌ చేస్తారో తెలుసా?” అని అడిగాడు.

”తెలీదు, కానీ కనీసం నేను ఈ లోకం నుంచి వెళ్ళిపోయిన తర్వాతైతే బాగుండు”.

అతను మాట మార్చి ఇంకేవో సంబంధం లేని విషయాలు మాట్లాడి మా లోకానికి మమ్మల్ని వదిలి త్వరగా వెళ్ళిపోయాడు.

ఆమె కొన్ని క్షణాలు కళ్ళు మూసుకుని కూర్చుంది. ఆమెకు బాగా బాధ కలిగించే సంఘటన జరగబోతోందని అర్థమైంది. ఏం మాట్లాడాలో తెలీక నేను స్తబ్దుగా నిల్చుండిపోయాను. ఎన్ని ప్రశ్నలో నాలో.

నేను ఏదైనా అడిగేలోపలే ఆమె అందుకుంది. ”ఓక్లహామాకు తరలింపబడతామని చెరోకీలు ఊహించలేదు. జార్జియా, టెన్నెస్సీ తదితర రాష్ట్రాల నుంచి ఎంత త్వరగా జనాల్ని పోగేశారంటే ప్రభుత్వంతో మంతనాలు జరపడానికి వాషింగ్టన్‌ డి.సి. వెళ్ళిన కొంతమంది నాయకులు వాళ్ళ ఇళ్ళకు తిరిగి వచ్చేసరికి వాళ్ళ ఇళ్ళను తెల్లవాళ్ళకు లాటరీ పద్ధతిలో ఇచ్చేశారు. అప్పటికి చెరోకి తెగ తెల్లవాడి ప్రకారం ఎంత అభివృద్ధి చెందిందంటే సెక్వోయా అనే చెరోకి అక్షరమాల తయారుచేశాడు. ఈ అక్షరమాలతో ‘చెరోకీ ఫీనిక్ష్‌’ అనే పత్రిక కూడా అచ్చయ్యేది. కొంతమంది చెరోకీలు చాలా డబ్బు సంపాదించి ఎకరాల కొద్దీ భూములు, కొన్ని ఇళ్ళు, కొంతమంది బానిసలను కూడా కూడబెట్టుకున్నారు. వీళ్ళల్లో కొంతమంది పేరుమోసిన రాజకీయ నాయకులయ్యారు. వారిలో ఒక నాయకుడు వైట్‌ పాత్‌. ఈ నాయకుడు వాషింగ్టన్‌ నుంచి వచ్చేసరికి అతని ఇల్లు ఒక తెల్లవాడి పరమయింది. చేసేదేం లేక ఆ డెబ్బై ఏళ్ళ ముదుసలి నాయకుడు మిగతా చెరోకీలతో కలిసి ఓక్లహోమాకు ప్రయాణమయ్యాడు. దారిలో ఆండ్రూ జాక్సన్‌ వీళ్ళను చూసి నవ్వుతూ వీడ్కోలుగా చేతులూపాడని అంటారు. ఆండ్రూ జాక్సన్‌ అప్పటి అమెరికన్‌ ప్రెసిడెంట్‌. చెరోకీలను ఓక్లహోమా తరలించడానికి చాలా కృషి చేశాడు. చెరోకీలను తరలించకూడదన్న సుప్రీంకోర్టు తీర్మానాన్ని ధిక్కరించాడు. ఇంతకీ క్రీక్‌ తెగతో యుద్ధంలో వైట్‌ పాత్‌, ఆండ్రూ జాక్సన్‌కు సహాయం చేశాడు. మేము చేసిన సహాయానికి మూల్యం ఇది కాదు అని జాక్సన్‌కు చెప్పినా అతను మనసు మార్చుకోలేదు. వైట్‌ పాత్‌ ఉన్న గుంపు మనమున్న ఈ ప్రదేశానికి చేరేసరికి ఆయన ఆరోగ్యం బాగా క్షీణించి చనిపోయాడు. ప్లయ్‌ స్మిత్‌ అనే ఇంకో నాయకుడు కూడా చనిపోయాడు. చెరోకీలు క్రిస్టియన్లు కాదని, ఆ శవాలను పూడ్చి పెట్టేందుకు చుట్టుపక్కల సెమెటరీలు ఒప్పుకోలేదు. ఓక్లహోమాకు చేరేలోగా చనిపోయిన 4000 మందిని ఎక్కడికక్కడే పూడ్చిపెట్టి కదిలిపోయారు. ఎంత అన్యాయం – చెరోకీల స్థలాల్ని ఆక్రమించేసి, వాళ్ళని ఎక్కడికో పంపించేస్తూ చచ్చిపోయిన వారి నాయకులనైనా ఒక గౌరవనీయ స్థానంలో పూడ్చి పెట్టడానికి కాసింత జాగా కూడా ఇవ్వలేదు. అయితే తెల్లవాళ్ళందరూ చెడ్డవాళ్ళు కాదు. ఇప్పుడు మనం నిలుచున్న స్థలం ఒక తెల్లవాడిది. చెరోకీల దయనీయ స్థితిని చూసి ఇక్కడ విడిది చెయ్యనిచ్చాడు ఆయన. చనిపోయిన ఆ ఇద్దరు నాయకులను తన పొలంలో పూడ్చిపెట్టమని చెప్పాడు. అదిగో బయట ఆ రెండు సమాధులు అవే.”

కిటికీలోంచి కనిపిస్తున్న ఆ సమాధులవైపు చూస్తుండిపోయాం ఇద్దరం. ఆమె చెబుతున్న విషయాలు కొన్ని ముందే తెలిసినా ఆమె గొంతునుంచి వినడం ఎంతో బాధగా ఉంది.

సమాధుల పక్కనే ఇనుప కంచెలో ఇద్దరు చెరోకీల శిల్పాలున్నాయి.

”ఎవరివి ఆ శిల్పాలు? వైట్‌ పాత్‌, ప్లయ్‌ స్మిత్‌లవేనా? ఆ కంచె ఎందుకు?”

”ఆ ఇద్దరు నాయకుల కోసం కట్టినవే. కానీ వాళ్ళు ఎలా ఉంటారో శిల్పులకు తెలియాలి కదా. అందుకని ఇద్దరు ఫుల్‌ బ్లడెడ్‌ చెరోకీలను మోడల్స్‌గా పెట్టుకుని ఆ శిల్పాలను తయారుచేశారు. కనీసం జీవించి ఉన్న చెరోకీలనైనా

ఉపయోగించారు. ఇక కంచె అంటారా, ఆ శిల్పాలను ఎవరైనా పాడుచేస్తారనే భయంతో ఆ కంచె కట్టించింది సిటీ మునిసిపాలిటీ. వాళ్ళ పిచ్చి కానీ, ఈ ఊర్లో 95 శాతం నాలాంటి వాళ్ళే, అంటే ఎంతో కొంత శాతం చెరోకీ రక్తంగాళ్ళే. ప్రతిరోజు రాత్రి ఆ కంచె మూసి తాళం వేస్తుంటే చాలా బాధగా ఉంటుంది. కనీసం శిల్పాలుగానైనా మా వాళ్ళను స్వేచ్ఛగా ఉండనివ్వరా, నాతోనే ఈ గేటు తాళం వేయిస్తారా అని గట్టిగా అడగాలని ఉంటుంది కానీ ఈ క్యాబిన్‌ మీద ప్రేమ నాకు. మా కుటుంబం జ్ఞాపకాలున్నాయి ఇందులో. మా నానమ్మ నేర్పిస్తే మా అమ్మ చేసిన కొన్ని వస్తువులున్నాయి ఈ అల్మరాలలో. ఇందాక వచ్చినతను హాప్కిన్స్‌ విల్‌ సిటీ మునిసిపాలిటీ తరఫున వచ్చాడు. ఇక్కడికి దగ్గరలో ఒక కమ్యూనిటీ సెంటర్‌ కడుతున్నారు. అందులో ఒక స్టోర్‌లాగా ఈ క్యాబిన్‌ కూడా అవుతుంది. వస్తువులను చూడడానికి వచ్చేవాళ్ళే ఉంటారు. చరిత్రను తెలుసుకోవడానికి, అలా తమను తాము తెలుసుకోవడానికి రాకపోవచ్చు. నా అనంతరం ఈ స్థలాన్ని ఇక్కడినుంచి తరలిస్తారట. మా పూర్వీకులలాగే, నేను వెళ్ళనని చెప్పడానికి స్వేచ్ఛ లేదు. కొన్ని రోజుల్లో ఈ స్థలం ఏమవుతుందో అని బాధగా ఉంటుంది. కానీ ఎంతైనా మా హాప్కిన్స్‌ విల్‌ మునిసిపాలిటీ అంత తొందరగా పనులు తెమల్చదు. ఏదో ఒకలా దీన్ని అడ్డుకోవాలని చూస్తున్నాం. ఇంతకీ చెరోకీలను తరలించిన రస్తాను ”ట్రైల్‌ ఆఫ్‌ టియర్స్‌” అని ఎందుకు అంటారో తెలుసా? నదులు కూడా మంచుగడ్డలయ్యే చలిలో నాలుగు నెలలపాటు వారి ప్రయాణం సాగింది. దారిలో చనిపోయిన తమవాళ్ళను ఎక్కడికక్కడ పూడ్చి పెడుతూ తలలు వంచుకుని వెళ్ళిపోతున్న చెరోకీలను చూసి ప్రజలు ఏడ్చారట. అందుకని ఈ ట్రైల్‌కు ఆ పేరొచ్చింది”.

మాట్లాడుతూనే కొన్ని బ్రోచర్లను నా చేతిలో పెట్టింది. ”అదిగో బయట ఆ బండరాళ్ళు చూడు. వందల ఏళ్ళ నుంచి అక్కడే

ఉన్నాయి. గుండెలు పగిలిన చెరోకీల కన్నీళ్ళను చూసే ఉంటాయి. అప్పుడప్పుడూ వెళ్ళి ఆ రాళ్ళను తడుముతుంటాను – ఈ రాళ్ళే మాట్లాడగలిగితే ఏం చెప్పేవి? ఆ కొండలు దద్దరిల్లేట్లు ఆక్రోశించవూ?”

ఉద్వేగంగా మాట్లాడుతున్న ఆమె కాసేపు మాటలాపి, కాస్త తేరుకున్న తరువాత మెల్లగా అంది, ”ఇక నా మాటలతో విసిగించను. బయట సమాధుల దగ్గర ఫలకాల మీద ఇంకొన్ని చారిత్రక వివరాలున్నాయి. అవి మీరే చదువుకోవచ్చు. ఆ ఇనుప కంచె లోపలికి వెళ్ళి శిల్పాలను దగ్గరగా చూడొచ్చు.”

ఆమె ఏకాంతాన్ని కోరుకుంటున్నట్లు అనిపించి ఏమీ మాట్లాడకుండా బయటకు నడిచాను. దారిలో కనిపించిన ఫలకాల్లో పుస్తకాల్లో చదివిన విషయాలే ఉన్నాయి. సమాధుల చుట్టూ కూడా ఒక కంచె ఉంది. ఆ కంచెలో ఒక చెట్టు కింద వున్నాయి సమాధులు. దగ్గరలోనే ఒక చెక్క బెంచీ మీద కాసేపు కూర్చున్నాను. వింత నిశ్శబ్దం అలుముకుంది ఆ పరిసరాల్లో. ఆకాశంలో ఎక్కడికో పరిగెడుతున్నాయి తెల్లని మబ్బులు, సూర్చుడిని మసకగా కప్పేస్తూ. రోడ్డుమీద కార్లు మెత్తగా సాగిపోతున్నాయి. పక్కింట్లో ఒక కుక్కపిల్ల అటూ ఇటూ తిరుగుతోంది నా వైపు అనుమానంగా చూస్తూ. డాగ్‌ వుడ్‌ కొమ్మలు చల్లని గాలికి మెల్లగా ఊగుతూ ఆకులను అంటిపెట్టుకుని ఉన్న తెల్లని పూలను రాల్చాయి.

శిల్పాలతో కూడా కాసేపు గడిపి కంచె బయటకు వచ్చేసరికి కొత్త విజిటర్స్‌తో మాట్లాడుతూ కనిపించిందామె. దగ్గరకు వెళ్ళి ”నాతో ఇన్ని విషయాలు పంచుకున్నందుకు చాలా థాంక్స్‌” అని చెప్పాను. ”యు ఆర్‌ వెల్‌కం. మళ్ళీ రండి మా ఈ చిన్ని క్యాబిన్‌ దగ్గరికి” అని నవ్వుతూ చెయ్యి ఊపింది.

కరుణతో మెరుస్తున్నాయి ఆమె కళ్ళు. కొన్నేళ్ళ క్రితం కలిసిన కనెక్టికట్‌ రాష్ట్రంలో మొహిగన్‌ తెగకు చెందిన ఒక మహిళ కూడా ఇలానే మెరుస్తున్న కళ్ళతో అన్న మాటలు గుర్తొచ్చాయి, ”మేమింకా బ్రతికే ఉన్నామని ప్రపంచానికి చెప్పండి.”