ఈ కథనం భారతదేశంలోని మహిళలకు సాధికారత కల్పించడంలో స్వయం సహాయ సమూహాల (స్వసస`ఎస్‌హెచ్‌జి) యొక్క ముఖ్యమైన పాత్రను విమర్శనాత్మకంగా పరిశీలిస్తుంది. స్వససలు మహిళల్లో ఆర్థిక స్వావలంబన, నైపుణ్యాభివృద్ధి, సమిష్టి నిర్ణయం
తీసుకోవడాన్ని ప్రోత్సహించే శక్తివంతమైన అట్టడుగు సంస్థలుగా అవతరించాయి. మహిళల ఆర్థిక, సామాజిక సాధికారతపై స్వససల ప్రభావంపై ఇప్పటికే ఉన్న సాహిత్యాన్ని సమీక్షిస్తుంది. భారతదేశంలోని మహిళల జీవితాలను మార్చడంలో స్వససల విజయగాథలు, సవాళ్ళు, విధానపరమైన సమస్యలను ఈ వ్యాసం వివరిస్తుంది.
పరిచయం: మహిళా సాధికారత అనేది సుస్థిర అభివృద్ధికి కీలకమైన అంశం. దేశ ఆర్థికాభివృద్ధిలో మహిళలు ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తారని భారతదేశం గుర్తించింది. ఏది ఏమైనప్పటికీ, భారతదేశంలోని మహిళలు చారిత్రాత్మకంగా, సామాజికంగా, సాంస్కృతికంగా, రాజకీయంగా అనేక సవాళ్ళను ఎదుర్కొన్నారు. వీటితోపాటుగా విద్యకు నోచుకోకపోవడం, ఆర్థిక స్వతంత్రం` ఆర్థిక వనరులపై హక్కు లేకపోవడం, కుటుంబంలో నిర్ణయాధికారం ఉండకపోవడం వంటి సమస్యలు మహిళలను తరతరాలుగా వేధిస్తున్నాయి. ఈ సవాళ్ళకు ప్రతిస్పందనగా, స్వయం`సహాయ సమూహాలు (స్వసస`ఎస్‌హెచ్‌జి) మార్పునకు శక్తివంతమైన సాధనాలుగా ఉద్భవించాయి. స్వససలు సమాజ ఆధారిత సంస్థలు. ఇవి సాధారణ సమస్యలను పరిష్కరించడానికి, వనరులను సమీకరించడానికి, సమిష్టి నిర్ణయాధికారాన్ని ప్రోత్సహించడానికి మహిళలను ఒకచోట చేర్చుతాయి. ఈ వ్యాసం భారతదేశంలో మహిళలను ఉద్ధరించడంలో స్వససల పాత్రను, అలాగే వారిలో ఆర్థిక, సామాజిక, రాజకీయ సాధికారతపై వాటి ప్రభావాన్ని పరిశీలిస్తుంది.
స్వసస నిర్మాణం మరియు పనితీరు: స్వసస/ఎస్‌హెచ్‌జిలు సాధారణంగా గ్రామం లేదా సంఘం స్థాయిలో ఏర్పడతాయి. ఇందులో సాధారణ సమస్యలు ` సవాళ్ళను పరిష్కరించడానికి కలిసి వచ్చే మహిళల సమూహం ఉంటుంది. స్వససల యొక్క ప్రాథమిక లక్ష్యం మహిళల్లో ఆర్థిక చేరిక`ఆర్థిక సాధికారతను ప్రోత్సహించడం, సాధారణ సమావేశాలు, పొదుపు విరాళాల ద్వారా, స్వససలు మహిళలకు ఋణాన్ని/పరపతిని (క్రెడిట్‌) అందించడానికి, ఆదాయాన్ని పెంచే కార్యకలాపాలను ప్రారంభించడానికి, పరస్పర మద్దతు మరియు సహకార స్ఫూర్తిని పెంపొందించడానికి ఒక వేదికను అందిస్తాయి. సాధారణంగా ప్రభుత్వేతర సంస్థలు, ప్రభుత్వ సంస్థలు లేదా ఆర్థిక సంస్థలకు సంబంధించిన సంస్థలు ఈ స్వససలకు నేరుగా సహాయాన్ని అందిస్తాయి. స్వససల సభ్యులకు ఆర్థిక సేవలపై శిక్షణ, సామర్ధ్యాన్ని పెంపొందించడం, ఆ సేవలను అనుసంధానం చేయడంలో ఈ సంస్థలు కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి. ఎస్‌హెచ్‌జిల పనితీరు ప్రజాస్వామ్యబద్ధమైనది. వీటిలోని సభ్యులు వివిధ సమస్యలను చర్చించడం, పొదుపులు పెంచడం, జమపద్దు (క్రెడిట్‌) కార్యకలాపాలపై ఎప్పటికప్పుడు నిర్ణయం తీసుకుంటారు.
ఆర్థిక సాధికారత:మహిళలను ఆర్థికంగా పరిపుష్టం చేస్తూ, వారికి దేశ ఆర్థికాభివృద్ధిలో సమ్మిళితం అయ్యేలా చోటు కల్పించడం అనేది ఎస్‌హెచ్‌జిల ద్వారానే సాధ్యపడిరది. భారతదేశంలోని చాలామంది మహిళలు అధికారిక ఆర్థిక సంస్థలైన బ్యాంకుల్లో కనీసం ఒక్క ఖాతా (అకౌంట్‌) ను కూడా కలిగి లేరు. తద్వారా ఆదాయాన్ని పెంచే కార్యకలాపాలలో పెట్టుబడులు పెట్టడం లేదా అత్యవసర పరిస్థితులను ఎదుర్కోవడం వారికి అతి పెద్ద సవాలుగా మారింది. ఎస్‌హెచ్‌జిల యొక్క సామూహిక పొదుపులను బట్టి బ్యాంకులు గానీ, మైక్రోఫైనాన్స్‌ సంస్థలు గానీ మహిళలకు సహేతుకమైన నిబంధనలపై ఋణ సౌకర్యాన్ని (క్రెడిట్‌) కల్పిస్తూ, గ్రూపు మొత్తానికి ఒకేసారి ఋణాన్ని మంజూరు చేస్తాయి. ఇలా తీసుకున్న ఋణాన్ని మహిళలు వారు నిర్వహించే చిన్న చిన్న వ్యాపారాల్లో పెట్టుబడులకు, వ్యవసాయంలో కూలీ ఖర్చులకు, పిల్లలకు ఫీజులను కట్టడానికి, ఇంకేదైనా అత్యవసర ఖర్చుల నిమిత్తం వీలు కల్పిస్తుంది. దీనిద్వారా మహిళలకు, వారి కుటుంబాలకు ఆర్థిక శ్రేయస్సు మెరుగుపడుతుంది. వారి పొదుపులను సమీకరించడం, ఎస్‌హెచ్‌జిల నుండి ఋణాన్ని పొందడం ద్వారా, మహిళలు చిన్నస్థాయి వ్యాపారాలను ప్రోత్సహించవచ్చు లేదా ఉన్న వ్యాపారాన్ని మరింత విస్తరించవచ్చు లేదా వారి జీవనోపాధికి సాంకేతిక మెరుగులు దిద్దుకోవచ్చు. ఇవన్నీ మహిళలను, వారి కుటుంబాలను పేదరికం నుండి మెల్లమెల్లగా బయటకు తీసుకొని వచ్చే మార్గాలే. ఈ విధంగా ఆర్థిక వనరులతో సాధికారత పొంది, మహిళలు తమ కుటుంబ ఆరోగ్యం, విద్య, మొత్తం శ్రేయస్సుపై పెట్టుబడి పెట్టడానికి మెరుగైన సన్నద్ధతను కలిగి ఉంటారు.
నైపుణ్య అభివృద్ధి ` వ్యవస్థాపకత: మహిళల నైపుణ్యాలు మరియు సామర్ధ్యాలను పెంపొందించడంలో ఎస్‌హెచ్‌జిలు కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి. అనేక ఎస్‌హెచ్‌జిలు నైపుణ్యాభివృద్ధి వర్క్‌షాప్‌లు, శిక్షణా కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తాయి. ఇక్కడ మహిళలు టైలరింగ్‌, హస్తకళలు, సేంద్రీయ వ్యవసాయం వంటి వృత్తి నైపుణ్యాలను నేర్చుకుంటారు. ఈ నైపుణ్యాలు వారి ఆదాయ`ఉత్పత్తి సామర్ధ్యాన్ని పెంచడమే కాకుండా ఆత్మవిశ్వాసాన్ని పెంపొందిస్తాయి. నైపుణ్యం, అనుభవాన్ని పొందిన కొందరు సభ్య మహిళలు సొంతంగా తాము ఎంచుకున్న రంగంలో వ్యాపారాన్ని ప్రారంభిస్తారు. అది వారికి కేవలం లాభాలను తెచ్చిపెట్టడమే కాకుండా స్థానికంగా కొంతమందికి ఉపాధి అవకాశాలు కల్పిస్తూ, ఇతర సభ్యులకు ప్రేరణనిస్తుంది. వ్యాపారాన్ని నిర్వహిస్తూ లాభాలు గడిరచే ఎస్‌హెచ్‌జి మహిళలు సమాజానికి, ముఖ్యంగా మహిళా లోకానికి ఆదర్శంగా నిలుస్తారు. ఇలా ఎస్‌హెచ్‌జిలు ఉత్సాహవంతులైన మహిళలు స్వయం ఉపాధి పొందేందుకు, విలువ ఆధారిత వ్యాపారాలకు నాయకత్వం వహించడానికి, వారి గ్రామం/ప్రాంతంలో ఇతరులకు ఉపాధి అవకాశాలు సృష్టించడానికి వీలు కల్పిస్తుంది. వారు ఆర్థిక స్వావలంబనకు, మహిళా శక్తికి ఒక నిలువుటద్దంగా నిలిచి, ఇతర మహిళలను కూడా ఆ దిశగా అడుగులు వేసే విధంగా ప్రేరేపిస్తారు.
సమిష్టి నిర్ణయం తీసుకోవడం ` సామాజిక సాధికారత: ఎస్‌హెచ్‌జిలలో పాల్గొనడం అనేది స్త్రీలలో సమిష్టి నిర్ణయం తీసుకోవడాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది. వారి అభిప్రాయాలను వినిపించడానికి, వారి హక్కుల కోసం వాదించడానికి ఒక వేదిక అవుతుంది. ఎస్‌హెచ్‌జిల ప్రజాస్వామ్య పనితీరు సాంప్రదాయ లింగ నిబంధనలను సవాలు చేయడానికి, సమాజ స్థాయి నిర్ణయం తీసుకునే ప్రక్రియలలో పాల్గొనడానికి మహిళలకు అధికారం ఇస్తుంది. ఎస్‌హెచ్‌జిల ద్వారా, మహిళలు తమ ప్రాంతానికి పరిశుభ్రమైన నీరు, పారిశుధ్యం, మెరుగైన విద్యా సౌకర్యాలు కల్పించడం కోసం పోరాడి, విజయం సాధించారు. ఈ సామాజిక సాధికారత వ్యక్తిగత మహిళలకు ప్రయోజనం చేకూర్చడమే కాకుండా సమాజ నిర్మాణాన్ని బలోపేతం చేస్తుంది. గ్రామ స్థాయిలో ఉండే సాంస్కృతిక కట్టుబాట్లకు అతీతంగా, మహిళల రాజకీయ భాగస్వామ్యాన్ని ప్రోత్సహించడంలో ఎస్‌హెచ్‌జిలు కూడా ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించాయి. అనేక మంది ఎస్‌హెచ్‌జి సభ్యులు పంచాయతీ రాజ్‌ సంస్థలతో సహా స్థానిక సంస్థలకు ప్రతినిధులుగా ఎన్నికయ్యారు. స్థానిక పాలనా వ్యవహారాలలో మహిళల ప్రాతినిధ్యం పెరిగి, వారు మహిళలను చైతన్యవంతులను చేయడానికి, మహిళలపై జరిగే రకరకాల దాడులు, అఘాయిత్యాలను, హింసలను నిర్మూలించడానికి, ఇలా అన్ని స్థాయిల్లో మహిళా సాధికారతను పెంపొందించే విధానాలను ప్రోత్సహించడానికి వీలు కలుగుతుంది.
సవాళ్ళు ` విధానపరమైన చిక్కులు: ఎస్‌హెచ్‌జిలు మహిళలను శక్తివంతం చేయడంలో విశేషమైన విజయాన్ని కనబరచినప్పటికీ, అవి సవాళ్ళను కూడా ఎదుర్కొంటాయి. కొన్ని ఎస్‌హెచ్‌జిలు వాటి స్థిరత్వం కోసమే పోరాడుతున్నాయి. ఎందుకంటే సభ్యులు సాధారణ పొదుపులను నిర్వహించడంలో, సమూహ సమన్వయాన్ని కొనసాగించడంలో ఇబ్బందులు ఎదుర్కొంటున్నారు. ఇది సభ్యుల చలనశీలత, కాలానుగుణ జీవనోపాధి విధానాలు, ఆర్థిక షాక్‌ల వల్ల కావచ్చు. ఈ సవాళ్ళను పరిష్కరించడానికి ఎస్‌హెచ్‌జిలకు ప్రభుత్వాలు మరింత ప్రాధాన్యతనిచ్చి ఎక్కువ బడ్జెట్‌ కేటాయించడం, వాటికి ఆర్థిక, సాంకేతిక వనరులను అందుబాటులోకి తీసుకురావడం, వాటి పనితీరును మెరుగుపరిచి సామర్ధ్యాన్ని పెంపొందించాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది.
ఎస్‌హెచ్‌జి ఉత్పత్తులకు సరైన మార్కెటింగ్‌ గానీ, బ్రాండిరగ్‌ గానీ లేకపోవడంవల్ల, మార్కెట్‌లో వాటిని వినియోగదారులు ఆశించిన స్థాయిలో కొనుగోలు చేయకపోవచ్చు. ఇది మహిళల నేతృత్వంలోని సంస్థల వృద్ధికి ఆటంకం కలిగిస్తుంది. అందుకోసం మార్కెట్‌ అనుసంధానాలను మెరుగుపరచడం, ఎస్‌హెచ్‌జి ఉత్పత్తులకు మార్కెట్‌ అవకాశాలను సృష్టించడం, ప్రభుత్వమే చొరవ తీసుకొని ఆయా ఎస్‌హెచ్‌జి ఉత్పత్తులను సేకరించడం, ప్రైవేట్‌ రంగ సంస్థల సహకారం తీసుకోవడం వంటి కార్యక్రమాలు చేపట్టాల్సి ఉంటుంది. మరీ ముఖ్యంగా, ప్రభుత్వాల మద్దతు ఉంటే మాత్రం ఎస్‌హెచ్‌జిలు ఎన్నో విజయాలను తమ ఖాతాలో వేసుకుంటాయనటంలో ఏ మాత్రం సందేహం లేదు. వీటితోపాటుగా ప్రభుత్వ పథకాలు, రాయితీలను పొందడంలో బ్యూరోక్రాటిక్‌ అడ్డంకులు (ఉదాహరణకు దరఖాస్తు సమర్పించడం నుండి మొదలుకొని రుణం మంజూరు చేయించుకోవడం వరకు ఉండే ప్రక్రియ, వాటికోసం పనులు మానుకొని మరీ సభ్యుల్లో కొందరు అధికారుల చుట్టూ తిరగడం వంటివి) ఎస్‌హెచ్‌జిలకు అతి పెద్ద సవాళ్ళుగా మారుతున్నాయి. అడ్మినిస్ట్రేటివ్‌ (పరిపాలన) విధానాలను క్రమబద్ధీకరించడం, వాటిని సరళీకరించడం, సకాలంలో నిధుల పంపిణీని నిర్ధారించడం, వ్రాత పనిని తగ్గించడం వంటివి ప్రభుత్వ సహాయాన్ని ఎస్‌హెచ్‌జిలకు మరింత అందుబాటులోకి తీసుకురాగలవు.
ఎస్‌హెచ్‌జిల ప్రభావాన్ని బలోపేతం చేయడానికి, వాటికి మెరుగైన ఆర్థిక సహాయాన్ని అందించడం, సామర్ధ్యాన్ని పెంపొందించడం వంటివి ముఖ్యమైన విధానపరమైన చిక్కులుగా ఉన్నాయి. ప్రభుత్వం మరియు ప్రభుత్వేతర సంస్థలు, ఎస్‌హెచ్‌జిలకు మార్కెట్‌ సౌకర్యాలను కల్పించడానికి సాంకేతిక సహాయం అందిస్తూనే, శిక్షణ తరగతులు నిర్వహించి మెళకువలు నేర్పించాలి. నగదు చెల్లింపులకు బదులుగా డిజిటల్‌ చెల్లింపులు (డిజిటల్‌ ఫైనాన్షియల్‌ ఇన్‌క్లూజన్‌) మరియు పర్యావరణ హిత ఉత్పత్తులు (క్లైమేట్‌`స్మార్ట్‌ ఎంటర్‌ప్రైజెస్‌) వంటి ఎస్‌హెచ్‌జి మోడళ్ళలో ఆవిష్కరణలను ప్రోత్సహించడం, మహిళలను ఉద్ధరించడంలో వారి ప్రభావాన్ని మరింత మెరుగుపరుస్తుంది.
ముగింపు: భారతదేశంలో మహిళల అభ్యున్నతిలో స్వయం సహాయక బృందాల పాత్ర ఎనలేనిది. అవి మహిళా సాధికారత కోసం శక్తివంతమైన సాధనాలుగా మారాయి. ఎస్‌హెచ్‌జిలు మహిళల్లో ఆర్థిక భాగస్వామ్యాన్ని పెంపొందిస్తూ, వారిలో నైపుణ్యాభివృద్ధి కోసం పనిచేస్తాయి. బ్యాంకులు మంజూరు చేసిన ఋణాల ద్వారా దేశవ్యాప్తంగా ఎన్నో ఎస్‌హెచ్‌జిలలో సభ్యులుగా ఉన్న ఎందరో మహిళలు ప్రగతిని సాధించి వారి జీవితాలను మార్చుకున్నారు. మహిళల్లో సాంప్రదాయకంగా ఎన్నో తరాలుగా గూడుకట్టుకున్న ఆచారాలను ఎదిరించి వారిలో ఆర్థిక స్వావలంబనకు పాటుపడుతూ వారిని సామాజికంగా శక్తివంతం చేశాయి. భారతదేశం అంతటా ఎస్‌హెచ్‌జిల పరిధిని బలోపేతం చేయడానికి, వాటిని మరింత విస్తరించి, మహిళలకు ఋణావకాశాలు పెంచి, వారికి ఉపాధి మార్గాలు విస్తృతపరిచి, వారి జీవితాల్లో నూతన అధ్యాయాలను లిఖించడానికి ప్రభుత్వ మరియు ప్రభుత్వేతర సంస్థల నుండి నిరంతర మద్దతు అవశ్యం. వినూత్న విధానాలు, విధానపరమైన జోక్యాలతో, దేశం యొక్క భవిష్యత్తును రూపొందించడంలో మహిళలు పరివర్తనాత్మక పాత్రను పోషించే వాతావరణాన్ని భారతదేశం పెంపొందించగలదు. ఎస్‌హెచ్‌జిల ద్వారా మహిళలకు సాధికారత కల్పించడం ద్వారా, సమగ్రమైన మరియు స్థిరమైన ఆర్థికాభివృద్ధిని సాధించే దిశగా భారతదేశం గణనీయమైన ప్రగతిని సాధిస్తుంది.
