తుమ్మలపల్లి యురేనియం తవ్వకం – విషాద బతుకు చిత్రంఅనిశెట్టి రజిత

2019 నవంబర్‌. కడప నుండి పులివెందుల వెళ్ళే రోడ్డెక్కి వేముల మండలం దారి పట్టగానే ఎటు చూసినా పచ్చదనం… అరటి తోటలు… తెల్లగా పచ్చగా పరుచుకున్న చామంతి తోటలు చూపరులను ఆశ్చర్యానందాలకు గురిచేస్తుంటే వేముల మండలంలోని గ్రామం భూమయ్యగారి పల్లె చేరుకునే ముందు మైళ్ళ దూరం వ్యాపించి ఉన్న గుట్టలు, పచ్చని అరటితోటలు ఎక్కడా ఎండు గడ్డయినా కనిపించలేదు. భూమయ్యగారి పల్లె, మబ్బుచింతుపల్లె, కె.కె.కొట్టాల గ్రామాలు, కనంపల్లి-తుమ్మలపల్లిలోని యురేనియం తవ్వకాల బేసిన్‌ చుట్టూ ఉన్న గ్రామాలు. మొదట భూమయ్యగారి పల్లెల్లో అడుగు పెట్టగానే ఊడలు దిగిన ఒక పెద్ద చెట్టు, దాని చుట్టూ కట్టిన గద్దె (రచ్చబండ) దగ్గరికి చేరుకుని చుట్టూ పరికించి చూస్తే… అప్రయత్నంగా మనసుకు తోచిన పదాలు ”కొండలపైనా కోనలలోన గోగులు పూచే జాబిలి. నీ వెండి చలువతో బండలు కూడా వెన్నముద్దలవుతాయీ…” ఈ పాటలోని పదాలను వాస్తవికంగా ఆస్వాదిస్తుండగానే అసలు మేము చూస్తున్నది రాయలసీమ ప్రాంతమేనా అనిపిస్తుంటే ఇంత పచ్చని ఈ ప్రకృతి అచ్చంగా మాకు ఆగస్టు నెలలో నల్లమల అడవి చుట్టూ ఉన్న అమ్రాబాద్‌ మండలంలోని పల్లెలు, చెంచు పెంటలు (పేటలు) చూస్తున్నట్టుగా, అక్టోబర్‌ నెలలో నల్లగొండ జిల్లా సంభాపురం (లంబాపూర్‌), పెద్ద గట్టూ, బూడిదగట్టూ లాంటి నాగార్జునసాగర్‌ శివారు (బ్యాక్‌ వాటర్‌) ను ఆనుకొని ఉన్న గుట్టలూ, గ్రామలూ చూస్తున్నట్టు అనిపించింది. అటు మహబూబ్‌నగర్‌, నల్లగొండ, ఇటు కడప జిల్లాలు ఒకే విధంగా అనిపించడానికి కారణం ప్రకృతి భౌగోళికత.

ఈ ప్రాంతాలలో అంత అద్భుతంగా అడవులు, గుట్టలు, తోటలు, నీళ్ళు, వనరులతో పచ్చగా ఉన్నది కాబట్టే అక్కడ యురేనియం బేసిన్లు ఏర్పాటు చేసి వేల ఫీట్ల పాతాళానికి పెద్ద బోర్లు తవ్వి అక్కడ యురేనియం నిల్వలు ఉన్నాయనీ తవ్వకాలకు అనుకూలమనీ నిర్ధారించుకుని కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల అనుమతులు తీసుకొని తవ్వకాల కోసం వ్యవస్థలను ఏర్పాటు చేసుకుని పని ప్రారంభించారు UCIL (Uranium Corporation of India Limited) కంపెనీవాళ్ళు.

ప్రస్తుతం కడప జిల్లా తుమ్మలపల్లి యురేనియం బేసిన్లో నిరాఘాటంగా తవ్వకాల పని జరుగుతున్నది. దీని పేరు తుమ్మలపల్లి ప్రాజెక్టు. Under Section (30) Atomic Energy Act 1962, Under Section -2 , Sub section (8) Part c&D of Official secret Act – 19231923 అనే బోర్డు పెట్టుకుని UCIL ఈ పనిని వేలమంది ఉద్యోగులతో కొనసాగిస్తున్నది. నిజానికి అంతా సవ్యంగా ఉంటే ఇదొక దర్శనీయ స్థలం పర్యాటకులకు. కానీ ఇది నిషేధిత ప్రాంతం ఇప్పుడు. కంపెనీ భద్రత కోసం అక్కడ లోపలికి ఎవరినీ అనుమతించరు. అక్కడ జరిగే తవ్వకాల పనిని బయటివాళ్ళు ఎవ్వరూ చూసేందుకు అనుమతి ఉండదు. బి.టెక్‌, యం.టెక్‌ చదివిన యువకులు సుమారు వెయ్యిమందికి కాంట్రాక్ట్‌ బేసిస్‌ మీద ఉద్యోగాలిచ్చారు.

పులివెందుల, వేముల మండలాలు, చుట్టుపక్కల గ్రామాలలో పంటలకు సాగునీరు, తాగునీటి సౌకర్యం లేదు. నిజానికి ఇక్కడ చిత్రావతి నది నీళ్ళను అందించాల్సి ఉండగా UCIL కు మాత్రం 30 టి.ఎం.సి.ల నీళ్ళు ఇస్తున్నారని ఒక రైతు ఆవేదనతో చెప్పాడు.

మళ్ళీ భూమయ్యగారి పల్లెలోకొద్దాం. రచ్చబండ చుట్టూ ముసురుకున్న ఊరి జనం, మేమూ, మమ్ములను అనుసరించి వచ్చిన పోలీసులూ… ఒక్కో రైతు తన గోడు వినిపిస్తున్నాడు. సుమారు 1800 నుండి 2000 వరకు జనాభా ఉన్న ఆ ఊరు పచ్చపచ్చగా ఆకుపచ్చని సందమామ తీరున గుట్టల నడుమ గుట్టల మీద ఉంది. ఆ కొండల కోనల నడుమ గోగుపూల తోటలాంటి ఊరు. పగటివేళ జాబిలిలా కనిపించే ఊరు. అక్కడ రెడ్ల సంఖ్య ఎక్కువ. ఆ ఊరి చుట్టూ రెండేండ్ల కాలంలో 200 బోర్లు ఎండిపోయాయి. వారి ప్రధాన వృత్తి వ్యవసాయం. అరటి, శెనగ పంటలు ఎక్కువగా పండిస్తారు.

గంగిరెడ్డి అనే రైతుకు జరిగిన నష్టం, వచ్చిన కష్టం విన్న తర్వాత, 200 మేకల కొట్టం యజమాని చెన్న కృష్ణారెడ్డి గొర్ల కొట్టం చేరుకున్నాం. ఒకప్పుడు 200 మేకలున్న ఆ కొట్టంలో ఇప్పుడు ఐదారు మేక పిల్లలున్నాయి. అక్కడ మేకలకు ముందు మచ్చలు తేలి బొచ్చు ఊడిపోయి, తర్వాత లోపల కుళ్ళిపోయి మేకలు చచ్చిపోతున్నాయి. ఆ రోగంతో 179 మేకలు చచ్చిపోయాయి. కొన్ని బెంగుళూరు వాళ్ళకు తెగనమ్ముకున్నారు. అవి బతికిపోయాయంట. ఇప్పుడు ఆ కొట్టంలో ఉన్న నాలుగు మేకలూ మమ్మల్ని చూసి బెదిరిపోయి తప్పించుకుంటూ హృదయవిదారకంగా అరుస్తున్నాయి. ఆ అరుపులు, వాటి నిస్సహాయ రోదనలు బాధిస్తున్నాయి. ఆ దృశ్యం… ఆ రోదనలు… ఆ విషాద గాథ వింటూ క్షణం పాటైనా అక్కడ ఉండాలనిపించలేదు. నోరూ, కసీ, ఆవేదనా ఉన్న మనుషులు చెప్పుకుంటారు, చెప్పుకుంటున్నారు. కానీ… ఈ మూగజీవాలకు తమకు జరుగుతున్నదేమిటో, ఎందుకో తెలియదు. క్రూరమైన, చికిత్సలేని రోగాల బారిన పడి చచ్చిపోతున్నాయి. చేయని వైద్యం లేదు. మేకలు చివరికి బొచ్చూడి నక్కల్లా మారిపోతున్నాయి. కడుపులో గడ్డలు పుడ్తాయి. అంతేకాక జరిగేది చావు జాతరే. అంతేకాదు మాకు కనిపించిన ఊరి కుక్కల పరిస్థితి కూడా అదే.

తమ పొలాలు, తోటల్లోని బోర్లలో నీళ్ళింకిన రైతులు పక్కపక్కనే బోర్లు వేస్తున్నారు. వాటిల్లోనూ నీళ్ళు పడడంలేదు. ఏ ఒక్క రైతూ ఒక్క బోరుతో ఆగిపోలేదు… వేస్తూనే ఉన్నారు. ఒక్కో బోరుకు లక్ష రూపాయల వరకు ఖర్చు అంటున్నారు. అంకిరెడ్డి అనే రైతు సుమారు 25 బోర్లదాక వేశాడంటే కళ్ళు తిరుగుతాయి.

యురేనియం ప్లాంట్‌ పెడితే నీళ్ళకు ఇబ్బందేమీ ఉండదు… మీకూ, మీ పిల్లలకూ

ఉద్యోగాలొస్తాయన్నారు కానీ జరుగుతున్న కథ ఇదీ అని చెప్పారు ఆ ఊరి రైతులు.

ఎర్రపరెడ్డి ఎడమ కాలు చర్మంపై బొబ్బలు తేలి పుండు పడింది. లక్షన్నర ఖర్చుతో వైద్యం చేయించుకున్నాడు కానీ పుండు మానలేదు. ఫలితం లేదు. అతని 3 ఎకరాల అరటితోట బీడు పడింది.

భూమిరెడ్డి ఓబుల్‌ రెడ్డి బోరులో నీళ్ళు ఇంకితే లోతు పెంచుతూ 12 బోర్లు వేశాడంట. అతనిది 20 ఎకరాల వ్యవసాయం. తవ్వి తవ్వి మా భూమి చివరకు వాళ్ళకు పోతుంది అంటూ నిస్సహాయంగా చేతులెత్తేశాడు.

ఓబుల్‌రెడ్డి రాజారెడ్డి అనే రైతు UCIL వచ్చిన తరువాత అంటే 2009 నుండి బోరు నీళ్ళు జిడ్డుగా, ఎర్రగా వస్తున్నాయని చెప్పాడు. అతను తన 15 ఎకరాల భూమిలో దాదాపు 20 బోర్లు వేశాడు, ఫలితం శూన్యం. అప్పే మిగిలింది.

ఈ ఊరిలో మీదిపల్లె రూట్‌ దగ్గర దగ్గర దగ్గరగా కొన్ని గజాల స్థలంలోనే 26 బోర్లు వేశారు. అంతా దండగే అయింది.

ఇట్లాంటి ఘటనలు వింటూ మెల్లమెల్లగా కదలలేక కదలలేక ఆ ఊరు నుండి మబ్బుచింతపల్లి దారి పట్టాము. పోతూ పోతూ ఆ ఊరిని వెనక్కు తిరిగిచూస్తే శిథిలమైన చందమామలా కనిపించింది. ఎర్రగా జిడ్డుగా నేల రాలుతున్న వెన్నెల తెరల మధ్య ఆ ఊరు మసకబారినట్లు కనిపించింది.

అయ్యో! ఏం ఘోష? ఏం గతి ఇది? ‘మామవు నీవని మంచివాడవని/పసిడి గిన్నెలో పాలే కలవని/నమ్మిన పాపను నవ్వించి/నీ నల్లని మచ్చలు మరిపించు…’ అని చంద్రుడ్ని కోరుకుంటూ… వేడుకుంటూ… మబ్బు చింతుపల్లి గ్రామం చేరుకున్నాము. అక్కడా అవే దీనగాథలు, మానవ విషాదాలు ఎదురయ్యాయి.

UCIL కంపెనీ ఉద్యోగులు నలుగురి ఇళ్ళల్లో పనిచేస్తుంది ఊరి శివార్లలో ఉన్న నీలావతి. ఆమె దవడమీద పెద్ద గడ్డ వచ్చింది. భర్త తాగి తాగి చనిపోయాడు. కూతురు పులివెందుల ప్రభుత్వ పాఠశాలలో 7వ తరగతి చదువుతోంది. చిన్న గూడులాంటి ఇల్లు. పక్కా ఇల్లు లేదు. ఏ ఆర్థిక ఆసరా లేదామెకు. పైగా ఈ రోగం ఒకటి. పల్లెలోకి రచ్చబండ దగ్గరికి పోగానే నిరాశా నిస్పృహతో మాట్లాడే ఊరి జనం గుమిగూడారు. చిన్న బడ్డీ కొట్టును ఇంటిముందు గద్దెపైన పెట్టుకుని నడుపుతున్న జేబున్నిసాకు 60 ఏళ్ళు. ఆమె ముఖం నిండా చిన్నగడ్డలు. ఆమెకు చిన్నప్పటినుంచి చెమటకాయలు, మొటిమలు లాంటివి కూడా తెలియదు. దురద మాత్రలు తింటున్నది. ఆ ఊరిలో సుమారు 1500 మంది ఉన్నారు. తమ బోరులో నీళ్ళు తెట్టుగడుతున్నాయని చెప్పారు.

యువ రైతులు మహేశ్వర్‌ రెడ్డి, అతని అన్న సోమేశ్వర్‌ రెడ్డిలు 6 ఎకరాల అరటితోటలను మూడేళ్ళుగా బీడు పెట్టారు. ఇద్దరన్నదమ్ములూ అరటిపంట తీసేవాళ్ళు. 2017 మే నెలలో మొట్టమొదట బోరు నీళ్ళు ఇంకడంతో, మరో బోరు వేస్తే పది రోజుల్లో చేతికి అందబోయిన పంట కాస్తా వేర్లు కుంకి మురిగిపోవడం జరిగింది. నేల చౌడయిపోయింది. అన్ని శాఖల వాళ్ళూ వచ్చి భూమిని పరీక్షించిపోయారు. ఏమీ చేయలేదు. అయిన అప్పు తీర్చడానికీ, కడుపుకింత తిండికీ వీళ్ళిప్పుడు మట్టి ఎత్తే పనికి కూలికి పోతున్నారు. ఎన్నిసార్లు UCIL కార్యాలయానికి వెళ్ళినా వాళ్ళు తనని కుక్కకంటే హీనంగా చూస్తూ వెళ్ళగొట్టారని చెప్పాడు. ఇప్పుడతని సంవత్సరం వయసున్న కూతురి ఒంటిమీద మచ్చలు రావడం ప్రారంభమవడం మరింత విషాదకరమైన విషయం. అతని బోరుబావి నీళ్ళనే ఊర్లోవాళ్ళందరూ వాడుకునేవారంట. నీళ్ళు పుల్లగా, మంటగా అనిపించి తర్వాత నుంచి తీసుకెళ్ళడానికి భయపడ్డారు. అటు వ్యవసాయం, ఇటు భూమి రెండూ చెడిపోయి బతుకులను భారం చేశాయి. అతను నిరాశా నిస్పృహల్లో పడి పదేపదే ఆత్మహత్య చేసుకోవాలనిపిస్తుందని వాపోతుంటాడు.

చావు మబ్బులు కమ్ముకున్న మబ్బు చింతలపల్లి గ్రామస్థులు వారి మానాన వారిని వదిలేసి తుమ్మలపల్లి యురేనియం ప్రాజెక్టు ఏరియాకు పోయాము. సాయంత్రం వెళ్ళి ఫ్యాక్టరీ గేట్ల ముందు నిలబడి లోపలికి వెళ్ళేవాళ్ళనూ, బయటికి వచ్చేవాళ్ళనూ చూశాము. గేటు-1లోకి కాంట్రాక్టు ఉద్యోగులూ, గేటు-2లోకి పర్మనెంట్‌ ఉద్యోగులూ వెళ్తారు. మొత్తం 2000 మంది ఉద్యోగులుంటారని చెప్పారు. లోపల జోరుగా సాగుతున్న తవ్వకాల పనిని గురించి మాట్లాడుకుంటూ కె.కె.కొట్టాల గ్రామం చేరుకున్నాం రచ్చబండ దగ్గర చేరినవాళ్ళూ, మేమూ గోలగోలగా. అక్కడికి తుమ్మలపల్లి బేసిన్‌ చాలా దగ్గరనే అనుకోవాలి. దారి పొడుగునా మంచినీళ్ళు, కలుషిత నీళ్ళ పైపులు కనిపిస్తూనే ఉంటాయి.

75 ఏళ్ళ నరసింహులుకు రెండేళ్ళుగా రెండు థైరాయిడ్‌ గడ్డలు వచ్చాయి. ఆ ఊర్లో ఇలాంటివాళ్ళు పదిమంది వరకు ఉన్నారంట. అంజనమ్మకు తలమీద, ముక్కుమీద ట్యూమర్లు, యాలపు గంగమ్మ ఒళ్ళంతా చర్మంపై మచ్చలు. పులివెందులలో డిగ్రీ చదువుతున్న సునీల్‌ ఒక రోజు కొట్టాలలో ఉన్నాడు. అతని వీపుపైనా, డొక్కల పైనా మచ్చలు వచ్చాయి. నాగప్ప-మునమ్మలు దిక్కులేని ముసలి దంపతులు. వాళ్ళకూ గడ్డలు, మచ్చలు లాంటి రోగాలు వచ్చాయి. ఊరివాళ్ళే వాళ్ళకింత తిండి పెడుతున్నారు. దయతో ఒక వ్యక్తి ఇచ్చిన అతి చిన్న గదిలో ఉంటున్నారు. అక్కడంతా మెత్తటి వదులు నేల కాబట్టి వర్షపు నీటితో కలిసి యురేనియం వ్యర్థాలు ఇంకి బోర్లలోకి వస్తున్నాయనీ, స్థోమత ఉన్నవాళ్ళు మినరల్‌ వాటర్‌ కొనుక్కుంటున్నారని, లేనివాళ్ళు ఇలా రోగాల పాలబడుతున్నారని సర్పంచ్‌ లింగేశ్వరయ్య చెప్పాడు. భూములు చాలావరకు బీళ్ళు పడ్డాయనేది మామూలు విషయమే అక్కడ.

UCIL తరపున ప్రతి శుక్రవారం ముగ్గురు వైద్య సిబ్బంది ఊర్లోకి వస్తారు. ప్రతి జబ్బుకు ఒకటే రకం మాత్రలు ఇస్తారు. ఊరి జనం ఇక మాత్రలను పట్టించుకోవడం లేదు, ఎందుకంటే అవి Gelucil, Antebiotics, B-Complex మాత్రలు కాబట్టి అని చెప్పారు.

పచ్చని గుల నడుమ పరుచుకున్న అరటి తోటల నడుమ బీడుపడ్డ భూములు సాగదీసుకుపోయి ఆ ఊర్లన్నీ మచ్చలతో మసకేసిన చంద్రునివలె వికృతంగా మారిపోయాయి. పసిడి గిన్నెల్లో కాకపోయినా ప్రకృతి ఇచ్చిన ఆకు గిన్నెల్లో కమ్మని జున్నుపాలు తాగిన ఊర్లు… పాపల్లా నవ్వుతూ పంటలు పండిన ఊర్లు … నల్లమచ్చల చావు ముసుగుల్లో పడి గిలగిల్లాడుతున్నాయి.

నబఎaఅ సఱఝర్‌వతీ జరగడం మొదలయింది. దానివల్ల పాడైన అక్కడి నేల సారం, నీటి ఎద్దడి, విషపు నీళ్ళు, మురిగిపోతున్న పంటలు, బీళ్ళుగా మారిన భూములను చూసి నమ్మవలసి వస్తోంది. ఇదేకాక ఆడవాళ్ళను పలకరిస్తే

వాళ్ళు పునరుత్పత్తికి సంబంధించిన వికృతాలు, విషాదాలు జరుగుతున్నాయని చెప్పారు.

ప్రజలు నిరాశా నిస్పృహల్లో మునిగిపోయి ఉన్నారు. ఎవరిలోనూ చలనం కనిపించడం లేదు. వాళ్ళకు శాంతి లేదు, సుఖమూ లేదు. అలాగని వాళ్ళలో కసి, కోపం లేదు. పోరాడాలన్న తపన కూడా లేదు. అన్నీ అణుచుకున్నారో, అణచబడ్డాయో… పాలకుల పలకరింపులూ లేవు. గతంలో ఇచ్చిన వాగ్దానాలు… నమ్మజెప్పిన మాటలు, ఇవ్వజూపిన ఆశలూ… ఏవీ కనుచూపు మేరలో కానరావు. పట్టించుకునే నాథుడే లేడు. వీళ్ళలో తిరగబడే శక్తి లేదు అనిపించింది. వాళ్ళ పక్షాన ఎవరైనా పోరాడాలని ఆశిస్తున్నారు.

ఆరు నెలల క్రితం గత ప్రభుత్వం ఉన్నప్పుడు ధర్నా చేస్తే తమమీద కేసులు పెట్టారని కొట్టాల గ్రామపు పూజలమ్మ, లక్ష్మమ్మ, ఆదెమ్మలు విచారంగా చెప్పారు.

విధ్వంసాలున్నచోట తిరుగుబాట్లు, వినాశాలున్నచోట్ల నిరసనలు చరిత్ర పొడుగునా రక్తాక్షరాలతో లిఖించబడి ఉన్నాయి. పదేళ్ళ క్రితం నుండి నిరసనలు జరిగాయి. తవ్వకాల పనులు ఆపేశారు తాత్కాలికంగా. కానీ జరిగేది జరుగుతూనే

ఉంది. ఇప్పుడు జనాల్లో యురేనియం భయంకన్నా పాలకుల భయం ఉంది. వాళ్ళ నిశ్శబ్దం, నిరాశల వెనుక పొంచి ఉన్న ప్రమాదం కొందరు వ్యక్తులంటేనే, ఆ వ్యక్తుల కూటమి అయిన కుటుంబాలaంటేనే, పట్టించుకోని పాలకులంటేనే, పరిహసింపబడుతున్న ప్రజాస్వామ్యమంటేనే… అన్నీ పాడుబడిపోతున్నాయి. మట్టీ, సారం, నీళ్ళూ, చెట్లూ, పంటలూ, గాలీ, పశువులూ, ప్రాణాలూ… వెరసి పల్లెలు… ఇంకేం మిగిలింది, ఇంకేం మిగులుతుంది. It is cruel game of politics in the name of development.

మరణ మృదంగాలు, శోకరాగాలు తీస్తున్న ఆ ప్రాంతాలు, పల్లెల ప్రజల మౌనం బద్దలయ్యేందుకు ఏం చెయ్యగలం? వాళ్ళకోసం మనమున్నాం కానీ వాళ్ళూ, మనమూ కలిస్తే ఒకటే కదా. ఇప్పటికీ దుఃఖంతో తోసుకొచ్చే ప్రశ్న ఏంటంటే… చరిత్రలో ప్రాణులు, జీవసృష్టి విధ్వంసంలోనే అభివృద్ధి దాగి ఉంటుందని పాలకులూ, కార్పొరేట్‌ కంపెనీలూ నమ్మినట్లు మనమూ నమ్మేదెట్లా అని? అదేం అభివృద్ధి అని? Destructive అభివృద్ధే తప్ప గత్యంతరమే లేదా అని?

(కొలిమి వెబ్‌ మ్యాగజైన్‌ నుంచి…)