శివరాజు సుబ్బలక్ష్మి కథలు -పి. సత్యవతి

స్వాతంత్య్రానికి పూర్వమూ, తొలి దినాలలోనూ ఆంధ్రదేశంలో గ్రామీణ మధ్య తరగతి బ్రాహ్మణ కుటుంబాలలో ఆడపిల్లల జీవితాలను రికార్డు చేసిన కథలు శివరాజు సుబ్బలక్ష్మి గారివి. ఆమె ఆ ఆడపిల్లలలో ప్రవేశించి వారి ఆకాంక్షలను, ఆవేదనలను అనుభవించి వ్రాసినట్లే ఉంటాయవి. 1925లో జన్మించిన సుబ్బలక్ష్మి చిన్నప్పుడు సంస్కృతం చదువుకుని తరువాత ప్రైవేటుగా మెట్రిక్‌ వరకూ చదివారు. ఇంట్లో స్త్రీల సంభాషణల ద్వారా భాషలోని సొబగులు అర్థం చేసుకోవచ్చని శ్రీపాద సుబ్రహ్మణ్యశాస్త్రి గారు చెప్పినట్లు సుబ్బలక్ష్మి గారి కథల్లో ఎక్కడా సంస్కృత ఛాయలు కనపడవు. పాఠకులను కూచోబెట్టి అచ్చమైన తెలుగులో కథలు చెబుతారామె.

ఆమె తన అరవై సంవత్సరాల కాలంలో దాదాపు ఇరవై కథలతో వ్రాసిన ”మనో వ్యాధికి మందుంది” అనే కథా సంకలనం 1998లో బుచ్చిబాబు స్మారక కథా కదంబం శీర్షికన వేదగిరి కమ్యూనికేషన్స్‌ ప్రచురించింది.

ఈ కథల్లో చాలావరకూ సుబ్బలక్ష్మి గారు పెరిగే వయసునాటి ఆడపిల్లల జీవితాన్ని చిత్రించినవే. చాలామంది ఆడపిల్లలకు చదువు లేదు. ఉన్నా చాలా తక్కువ. చిన్న వయసులోనే వివాహాలు. ‘పెద్దవాళ్ళలో చేరగానే’ (పెద్దమనిషి కాగానే) అత్తవారింటికి పంపడం. భర్తలు చదువుకుంటూనో, ఉద్యోగాలు చేస్తూనో పట్నాలలో ఉంటే ఈ పిల్లలు అత్తగారింట్లో ఉండి చాకిరీ చేస్తూ, మాటలు పడుతూ,

కళ్ళు తుడుచుకుంటూ భర్త ఎప్పుడు తీసుకువెళ్తాడా అని ఏళ్ళకొద్దీ ఎదురుచూస్తూ ఉండాలి. ఒక పట్టాన కొడుకునీ, కోడల్నీ కలవనివ్వరు అత్తలు, అడబడుచులు. వాళ్ళకి కొత్త పిల్ల మీద ఎప్పుడూ నిఘా. ఒక అహేతుకమైన అసూయ. తప్పులు పట్టడం, పుట్టింటి వారిని దెప్పడం, ఏదో ఒకటి అని ఏడిపించడం… పెళ్ళి చేసి పంపడం వరకే తమ బాధ్యత, ఆ పైన పిల్ల అదృష్టం అనుకుని ఆమె కర్మకి ఆమెను వదిలిపెట్టే తల్లిదండ్రులు… ఏ మాత్రం చదువూ, ప్రేమా లేని చోట భర్త తనని ఎప్పుడు పట్నం తీసుకువెళ్తాడా అని ఏళ్ళూ, పూళ్ళూ ఎదురుచూపు… తమ్ముళ్ళ చదువులు, చెల్లెళ్ళ పెళ్ళిళ్ళు వంటి బాధ్యతలను మోయాల్సిన ఆ భర్తగారికి భార్య మనసులోకి చూసే తీరుబడీ, ధైర్యమూ ఉండవు. తన భార్యను తను ఉండే చోటికి పంపమని తల్లిదండ్రులను అడగడానికి కూడా బెరుకూ భయమూ… అత్తగారింటి ”సౌడభ్యం” అలా ఉంటే ఇక పుట్టింట్లోనూ అనేక కుటుంబ రాజకీయాలు. పిల్లకూ, పిల్లకూ మధ్య తేడా చూపించే తల్లులు, ఒక్కొక్కచోట సవతి తల్లుల దాష్టీకం, అసమర్ధులైన తండ్రులు, వయసెక్కువైన వాడితో రెండో పెళ్ళికి ముడిపెట్టి చేతులు దులిపేసుకోవడాలు, కాటుక కన్నీళ్ళతో నల్లబడిపోయిన గుంటల మధ్య ఉబ్బిపోయిన కళ్ళు, ఆత్మహత్యలు, పిచ్చాసుపత్రి కటకటాలు వెరసి చదువులేని, పుట్టింటి అండలేని, చొరవలేని, ధైర్యం లేని అప్పటి ఆడపిల్ల జీవితం. అయితే ఈ నిరాశామయ వాతావరణంలో కూడా అక్కడక్కడా తమ భార్యల్ని కాపాడుకున్న భర్తలున్నారు. అతను కాపాడి అక్కున చేర్చుకుంటే తప్ప ఎక్కడినుంచీ ఏ సహాయమూ లేదు వాళ్ళకి.

పెళ్ళంటే ఏమిటో తెలియని ప్రాయంలో పెళ్ళిళ్ళు కుదిరిపోతాయి. ”కాపురం” అనే కథలో జానకి అనే అమ్మాయికి పెళ్ళి కుదిరిన పద్ధతి ఇలా ఉంది:

ఇంకా చీకటి ఉండగానే వాళ్ళమ్మ నిద్ర లేపింది. వాళ్ళ పిన్ని ఆ పిల్లకి ముస్తాబు చేసింది. ఎందుకో ఏమిటో ఎవరూ చెప్పలేదు. గజ్జల పట్టెడ పెట్టింది. వాళ్ళక్కకి అత్తగారు పెట్టిన చంద్రహారం వేసింది. అప్పుడు అక్కడున్న వాళ్ళక్క అత్తగారు ”దాన్ని కాస్తా ఊరేగించేవు జాగ్రత్త” అని వెటకరించింది. ”వాళ్ళు” చూసుకోవడం, లాంఛనాలు మాట్లాడుకోవడం, నాలుగు రోజులలో ముహూర్తం పెట్టడం, పెళ్ళి వైభవంగా జరిగిందని నలుగురూ చెప్పుకోవడం మాత్రం తెలుసు ఆ పిల్లకి. ఈ జానకి ఆ ఇంటి పెద్ద కోడలిగా వెళ్ళి చాకిరీ చేసి అవమానాలు పడి ఆఖరికి పుస్తెల గొలుసు కూడా ఉమ్మడి కుటుంబానికి ధారపోసి, ఏడ్చుకుంటూ స్నేహితురాలింటికి వెళ్తే అప్పటికి భర్తగారికి ఆమె మీద ప్రేమ పుట్టుకొచ్చి వెతుక్కుంటూ వెళ్ళాడు.

”మట్టిగోడల మధ్య గడ్డిపోచ” కథలో అక్క పెళ్ళినాటికి ఏడేనిమిదేళ్ళ వయస్సు పార్వతికి. ఆ వయసు పిల్ల దృష్టితోనే అక్క పెళ్ళి వేడుకలనీ, బావగార్నీ చూసింది. అక్క పెళ్ళి కాగానే ఆమె మామగారు, ఆ తర్వాత కొన్నాళ్ళకి మరిదీ పోయారని అక్కని అత్తగారు ఈసడించింది. ఒకసారి పుట్టింటికి వచ్చిన అక్క చాలా చిక్కిపోయి ఉంది. తిరిగి వెళ్ళేటప్పుడు ”పార్వతికి ఇప్పుడే పెళ్ళి చెయ్యొద్దు నాన్నా దాన్ని చదివించండి” అని మరీ చెప్పి పోయింది. పార్వతి పెద్దమనిషి అవగానే ఇంట్లో నిబంధనలు మొదలయ్యాయి ఇలా నడవకు, అలా మాట్లాడకు, ఇక్కడికి వెళ్ళకు, అక్కడికి వెళ్ళకు అని. అక్క చదివించమందే కానీ ఆమెనెవరూ స్కూలుకి పంపలేదు. కావ్యాలు చదివించమన్నారు గానీ అదీ కొనసాగలేదు. పార్వతిని అత్త కొడుకు రామం బావకి ఇవ్వాలని బామ్మ అనుకుందే కానీ అతడు ‘కిరస్తానీ’ అమ్మాయిని చేసేసుకున్నాడు. పార్వతి బాధపడింది. ‘నాకేం చదువా? సంగీతమా? ఎలా చేసుకుంటాడు బావ?’ అని సమాధానపడింది. అంతలోనే అక్క నూతిలో దూకేసింది. అక్క నూతిలో ఎందుకు దూకిందో పార్వతికి అర్థం కాలేదు. కొన్ని నెలలు గడిచాక ఒకరోజు చీకట్లో కొంతమంది పెద్దలు దిగబడ్డారు. తండ్రి, బామ్మా ఏమిటో మాట్లాడుకున్నారు. తల్లి వచ్చి తనకి రహస్యంగా ”నువ్వు ఒప్పుకోకు వాళ్ళు అడిగితే” అని చెప్పింది. వాళ్ళెవరూ పార్వతినేమీ అడగలేదు. అక్క భర్తతో పార్వతి పెళ్ళి జరిగిపోయింది. పార్వతి ఆ ఊరికి కాపురానికి వచ్చింది. భర్తకి ఎవరో స్త్రీతో సంబంధం ఉందని తెలిసింది. తనని పట్టించుకోలేకపోయినా అక్క చావుకి కారణమేంటో అర్థమైనట్లు తోచింది. భర్త నిర్లక్ష్యం గమనించిన అత్తగారు ఆమెను ఆదరించడం మొదలుపెట్టింది. ”ఇక ఈవిడ వెంటే నా బ్రతుకు ఇలా గడిచిపోవాల్సిందే” అనుకుంటుండగా అతనొక రోజు పార్వతి గదిలోకొచ్చాడు. మర్నాడు ఆమెను చూసి నవ్వులు చిలకరించడం అత్తగారు చూసింది. ఆవిడకి ఒళ్ళు మండింది. కోడలిపైన ఆదరం తగ్గింది. పార్వతికి అర్థమైంది. ”మొండి మనసుల నీడలేని ఎడారి సుడిగాలిలో కూలిపోయిన భవనం అక్కయ్య జీవితం. శూన్యంలో వెలిగించిన ప్రమిదలా ఎంతకాలం నిలవగలనో!” అనుకుంది. ఆ ఊరిలాంటిదే ఆ ఇల్లు. ”తుప్పలూ, పుంతలూ శిథిలాలూ, వాటిని చుట్టి మొండి గోడలు. అందులోనే తను జీవించాలి గడ్డిపోచలా” అనుకుంది. ”కాలం వేసిన ఎగుడు దిగుడు బండలపైన జీవితం సాగుతోంది” పార్వతికి.

శిల్ప పరంగా, కథన పరంగా, వర్ణనల పరంగా సుబ్బలక్ష్మి గారి కథలన్నింటిలోకి అగ్రస్థానంలో ఉండే కథ ఇది.

”తెల్లవారింది” కథలో మల్లికాంబ, ”మగతజీవి చివరి చూపు”లో కాంతమ్మ రెండో పెళ్ళికి కట్టుబడ్డ వాళ్ళే. అందులో మల్లికాంబ భర్త డబ్బుని లెక్కబెట్టి దాచి అప్పగించాలే కానీ, రూపాయి కూడా తనకోసం వాడుకోకూడదు. ఒకసారి చెయ్యని నేరానికి దెబ్బలు కూడా తింటుంది. కానీ ఒకసారి తన స్వంత తమ్ముడి చదువు కోసం భర్త డబ్బును దొంగిలించి నేరభావంతో కుమిలిపోతుంది. రెండవ భార్యమీద మొదటి భార్య సంతానం ఈసడింపూ, అనుమానాలూ, అవమానాలూ, వాళ్ళ బంధువుల వెటకారాలూ భరిస్తూ రోజులు గడుపుకుపోయే వాళ్ళు కొందరైతే, సవతి పిల్లలను నరకయాతనకు గురిచేసేవాళ్ళు మరికొందరు.

”పోస్ట్‌ చెయ్యని ఉత్తరం” కథలో ఇందిర ఆ ఇంట్లో అడుగుపెట్టి పదేళ్ళు ఇట్టే తిరిగిపోయాయి. పెద్ద మార్పులు లేవు. ”అప్పుడప్పుడూ అత్తగారి మీద అలగడం, ఆడబిడ్డని కసరడం, అత్తగారు కేకలేయడం, మరుదుల పుస్తకాలు తీసుకొని చదవడం, అట్టలు నలిగాయని ఫిర్యాదు, పనిమనిషి నాగాలు, పెరట్లో కళ్ళాపులు, పక్కింటి ముచ్చట్లు చెప్పుకోవడం, దడి అవతల గుడిసెల్లో తగాదాలు విని నవ్వుకోవడం” ఇదీ ఆమె దినచర్య. పదేళ్ళుగా ఆమె భర్త పట్నంలో ఉండి చదువూ, ఉద్యోగం వెలగబెట్టి తమ్ముళ్ళ చదువుకి డబ్బు పంపుతున్నాడు. ఇందిరని తన దగ్గరికి తీసుకువెళ్ళడు. ఈలోగా ఆమె ఆడబిడ్డ భర్త ఆడబిడ్డని కాపురానికి తీసుకువెళ్ళాడు. వాళ్ళ అన్యోన్యం చూసి ఇందిర బాధ ఎక్కువైంది. అప్పుడు ఇందిర భర్త ఒక ఉత్తరం రాశాడు, చాలా పెద్దది. దాన్ని మరిది లాక్కుపోయి ముందుగా చదివి ఇచ్చాడు. తనని రమ్మనే రాసి ఉంటాడని ఉత్సాహపడింది ఇందిర. తననొకమ్మాయి ప్రేమించిందట. తను కాదంటే ఆత్మహత్య చేసుకుంటుందట. ఆమె ఆత్మహత్య చేసుకుంటే తను బ్రతకలేడట. ఆమె అతనితో ఉండడానికి ఇందిర సమ్మతి తెలుపుతూ ఉత్తరం వ్రాయాలట. అప్పుడు ఆమెను ఒప్పించి ఇందిరను తీసుకువెళ్తాడట. పదేళ్ళ నిరీక్షణకు అందిన ఫలితం. భర్తను తనవైపు తిప్పుకునే చాకచక్యం ఇందిరకు లేదని అత్తగారు ఆమెనే తిట్టింది. అతను కోరినట్లే ఉత్తరం వ్రాసి పరుపు కింద పెట్టి, తను మాత్రం అఖండంగా మండుతున్న నీళ్ళ పొయ్యికి కొంగు అంటించుకుని సమస్యను పరిష్కరించుకుంది ఇందిర. ”కథలు చెప్పే గౌరి” కథలో గౌరిని ఒక బండరాయిలాంటి వాడికి కట్టబెట్టారు. అతని తల్లి తగనిది. ఆమె జీవితంలో వెలుగు నింపినవాడు గిరి అనే బంధువు.

తమ అజ్ఞానంతో, మూర్ఖత్వంతో కొడుకుల్ని కోడళ్ళని కలవనీయకుండా చేసి, ఆ కొడుకులు ప్రత్యామ్నాయాలు వెతుక్కోవడాన్ని కోడళ్ళ అసమర్థత కింద చిత్రించడం, కాలంతో పాటు కోడళ్ళ హృదయాలు మొద్దుబారడం, అణచిపెట్టుకున్న కోపాలు, ఆవేదనలు, కోరికలు… అన్నీ తమకూ కోడళ్ళొచ్చే వేళకు పడగ విప్పడం… అలా తరాల తరబడి అత్తా కోడళ్ళ వైరి సంబంధం కొనసాగుతోంది. అభమూ శుభమూ ఎరుగని వయసులో పెళ్ళి చేసుకుని అత్తతో కాపురం చెయ్యడానికి వెళ్ళిన ఈ చిన్నపిల్లలకి పుట్టింటి ఆసరా కూడా తక్కువే. ”ముంజేతి కంకణం” అనే కథలో శాంతకు తండ్రి కొంత పొలం ఇస్తే ఆమె భర్తతో బొంబాయి నగరంలో ఉంటూ డబ్బుకు ఇబ్బంది పడుతున్నా, అన్న ఆమె పొలం తాలూకు అయవేజు ఒక్క రూపాయి కూడా ఇవ్వక అందరితో డబ్బిచ్చి పొలం రాయించేసుకున్నానని చెప్పుకుంటాడు. ఇంట్లో ఉన్న మేనత్తల బంగారాలు కూడా తనే తీసేసుకుంటాడు. ఒక మేనత్త మాత్రం శాంతకివ్వమని ఒక గొలుసును వీరయ్యకిచ్చి పోయింది. అన్న మంచి ఇల్లు కట్టుకుని వదిన వంటినిండా బంగారం దిగేసి కూతురికి బాగా కట్నం ఇచ్చి పెళ్ళి చేయడం, తను పుట్టింటికి రావడానికి కూడా రైలు ఖర్చులకి తడుముకోవడం చూసిన శాంత తన పొలం అమ్ముకుని వెళ్ళిపోయింది, అది కూడా తన అన్నకు తెలియకుండా రహస్యంగా. మరొక కథలో పెద్ద కూతురు జబ్బుతో ఉన్నా పట్టించుకోని తల్లి, ఇంకో కథలో ఒక కూతురి నగ మరొక కూతురి కోసం వాడి, ఆ నగ లేనిదే అత్తగారు రానివ్వకపోతే నగ ఇచ్చి కాపురానికి పంపకుండా, ఆ పిల్ల చేత ఇంటి చాకిరీ చేయించుకున్న తల్లి, పిల్లల మధ్య పక్షపాతం చూపే తల్లులు, వెనకా ముందూ ఆలోచించకుండా గుమ్మంలోకొచ్చిన సంబంధాలకు ఆడపిల్లల్ని కట్టబెట్టే తండ్రులు… అదృష్ట దేవతనో, మొగుడి కరుణా కటాక్ష వీక్షణాల కోసమో వేడుకుంటూ కాలం గడుపుకు పోవడమే జీవితం.

ఇంక వితంతువులై పుట్టింటికొచ్చి అన్నగారి కుటుంబానికి సర్వశక్తులూ ధారపోసిన ఆశమ్మను ఆమె చివరి క్షణాలలో అన్న కొడుకులు ఎలా వేధించారో చెప్పే కథ ”ఒడ్డుకు చేరిన ఒంటరి కెరటం”. చిన్నతనంలోనే భర్తలను పోగొట్టుకుని పుట్టింటికి చేరిన వితంతువుల రెక్కలు ముక్కలు చేసిన సంసారాలెన్నో ఆ రోజుల్లో! ”మనసు తెచ్చిన మార్పు” అనే కథలో కథకురాలిని చదువు మాన్పించి చిన్నప్పుడే బాగా పొలం ఉన్న సంసారంలో పడేశారు. అక్కడ అత్తగారు, పెద్దత్తగార్ల పెత్తనం. మామగారికి కూడా నోరు లేదు. భర్తకి ఎప్పుడూ పొలమూ, ఆవులూ, ఎడ్లూ… అంతే. మొదటి పిల్లవాడు పుట్టేవరకూ భర్త బాగానే చూసుకునేవాడు. ఇంట్లో వాళ్ళకి తెలియకుండా పౌడరూ అదీ కొనిచ్చేవాడు. ఆ అమ్మాయికి వరుసగా అయిదుగురు పిల్లలు పుట్టారు. అప్పుడింక ఎవరూ పట్టించుకోరు. తనూ ఇంట్లో ఒక మనిషి అంతే. ఆఖరికి పిల్లల పేర్లు కూడా అత్తగారూ, పెద్దత్తగారే నిర్ణయిస్తారు. ఆమె స్నేహితురాలు చదువుకుని డాక్టరైంది. మరో డాక్టర్ని పెళ్ళి చేసుకుంది. అప్పుడా స్నేహితురాలు చచ్చిపోతే బావుండును అనుకుంటుంది ఆమె. సుబ్బలక్ష్మి గారి కథలన్నీ అండర్‌ టోన్స్‌లోనూ, వ్యాఖ్యానరహితంగా, రచయిత ఏ మాత్రం కల్పించుకోకుండా జరిగింది నిబ్బరంగా చెప్పినట్లు ఉంటాయి. పల్లెటూరి జీవితం కళ్ళముందుంటుంది. సుబ్బలక్ష్మి గారికి తన పన్నెండవ ఏట (1937) అప్పటికి ఎం.ఏ చదువుతున్న బుచ్చిబాబు గారితో వివాహమైంది. ”బుచ్చిబాబు గారి కథల్లో వర్ణనలు ఎక్కువ. నాకు వర్ణనలు లేకుండా వ్రాయడం ఇష్టం” అని చెప్పుకున్నారే కానీ సహజంగా చిత్రకారిణి కూడా అయిన ఈమె కథల్లో ప్రకృతి వర్ణనలు తప్పకుండా ఉంటాయి. గ్రామాలలో ఇళ్ళనూ, స్త్రీల స్వభావాలనూ, వాళ్ళ ముచ్చట్లనూ వర్ణించకుండా ఏ కథా పొడిపొడిగా ఉండదు.

”సంస్కృత సాహిత్యం గురించి ఏమైనా వివరాలు కావాలంటే బుచ్చిబాబు గారు నన్ను అడిగేవారు. అలాగే ఆంగ్ల సాహిత్యం గురించి నాకెన్నో వివరించేవారు. ఆయన ప్రోత్సాహంతోనే కథలు వ్రాయడం ప్రారంభించాను. బుచ్చిబాబు గారు ఏమి వ్రాసినా నేను చదివిన తర్వాతే ఎక్కడికైనా ప్రచురణకు పంపేవారు. అంతటి అదృష్టాన్ని కలిగించిన ఆయనే నాకు పెద్ద స్ఫూర్తి” అంటారు రచయిత్రి సుబ్బలక్ష్మి. బుచ్చిబాబు గారితో పంచుకున్న జీవితాన్ని ఆమె ప్రస్తుతం ”పాలపిట్ట” మాసపత్రికలో అక్షర బద్దం చేస్తున్నారు. అందులో బుచ్చిబాబు గారి ఉద్యోగారీత్యా అనేకమంది రచయితలతో, కవులతో పరిచయాలు, తను చేసిన ప్రయాణాలు, హాజరైన సభలు, సమావేశాలు వర్ణిస్తూ ఆనాటి సాహిత్య సాంస్కృతిక వాతావరణాన్ని అందిస్తున్నారు. ఇటువంటి రచనలు స్త్రీల జీవితాలను కాలానుగతంగా పరిశీలించడానికి చాలా విలువైనవి. కథలే కాక ”నీలంగేటు అయ్యగారు”, ”అదృష్ట రేఖ” అనే నవలలు కూడా వ్రాసిన సుబ్బలక్ష్మి బెంగుళూరులో ఉండేవారు.

(రాగం భూపాలం బ్లాగ్‌ నుండి….)