(అనువాదం: ఆపర్ణ తోట)
జీవితకాల అనారోగ్యం, గర్భాశయం తొలగింపుతో సహా నాలుగు శస్త్రచికిత్సల తర్వాత పూణే జిల్లాలోని హదాషి గ్రామానికి చెందిన బిబాబాయి లోబారే వంగిపోయింది. అయినా పొలం పనులు చేసుకుంటూ పక్షవాతంతో బాధపడుతోన్న భర్తను చూసుకుంటోంది.
‘‘ఏమి చెప్పను? నా వెన్ను విరిగింది. నా పక్కటెముక బయటికి పొడుచుకు వచ్చింది’’ అని బిబాబాయి లోయారే చెప్పింది. ‘‘నా పొత్తికడుపు లోపలికి వెళ్ళిపోయింది. గత 2 లేదా 3 సంవత్సరాలుగా నా పొట్ట, వెన్ను కలిసిపోయాయి. డాక్టర్‌ నా ఎముకలు బోలుగా మారాయని చెప్పారు’’ అని చెప్పింది.
ముల్లి బ్లాక్‌లోని హదాషి గ్రామంలోని ఆమె ఇంటికి ఆనుకొని ఉన్న టిన్‌ షీట్‌లతో తయారుచేసిన వంటగదిలో, మసక వెలుతురులో మేము కూర్చున్నాము. దాదాపు 55 ఏళ్ళ వయసున్న బీబాబాయి గిన్నెలో మిగిలిపోయిన అన్నాన్ని మట్టి పొయ్యిమీద వేడి చేస్తోంది. ఆమె నాకు కూర్చోవడానికి ఒక చెక్క పాట్‌ (పీట) ఇచ్చి తన పనులను చేసుకుంటోంది. ఆమె మధ్యలో లేచినప్పుడు, ఆమె గడ్డం దాదాపు ఆమె మోకాళ్ళను తాకేలా నడుము నుండి ఆమె పూర్తిగా వంగిపోయినట్లుండడం నేను చూసాను. ఆమె గొంతుకు కూర్చున్నప్పుడు, ఆమె మోకాళ్ళు, చెవులను తాకుతున్నాయి. గత 25 ఏళ్ళలో బోలు ఎముకల వ్యాధి, నాలుగు సర్జరీలు బిబాబాయిని ఈ విధంగా చేశాయి. మొదట, ఆమె ట్యూబెక్టమీ చేయించుకుంది. ఆ తర్వాత హెర్నియాకు శస్త్రచికిత్స, తరువాత గర్భాశయ శస్త్రచికిత్స, ఆపై ఆమె ప్రేగులు, పొత్తికడుపులో, కొవ్వు కండరాలలో కొంత భాగాన్ని తొలగించే ఆపరేషన్‌ చేయించుకుంది.
‘‘నాకు 12 లేదా 13 సంవత్సరాల వయసులో పెళ్ళి జరిగింది. నేను వయసులోకి రాగానే (మెచ్యూర్‌ అవ్వగానే) పెళ్ళి చేసినా, మొదటి ఐదేళ్ళు నేను గర్భం దాల్చలేదు’’ అని బీబాబాయి చెప్పింది. ఆమె పాఠశాలకు వెళ్ళలేదు. ఆమె భర్త మహీపతి లోయారే. అందరూ అప్పా అని పిలుస్తారు. ఆమెకంటే 20 ఏళ్ళు పెద్దవాడు. జిల్లా పరిషత్‌ పాఠశాలలో పనిచేసి రిటైరయ్యాడు. పూణే జిల్లాలోని ముల్లి బ్లాక్‌లోని వివిధ గ్రామాల్లోని పాఠశాలల్లో పనిచేశాడు. లోయరే కుటుంబం, వారి వ్యవసాయ భూమిలో వరి, బెంగాల్‌ పప్పు, బీన్స్‌ మరియు చిక్కుళ్ళు పండిస్తున్నారు. వారికి ఒక జత ఎద్దులు, ఒక గేదె, ఒక ఆవు, దాని దూడ కూడా ఉన్నాయి. ఆవు ఇచ్చే పాలు వారికి అదనపు ఆదాయాన్ని సమకూరుస్తాయి. మహీపతికి పెన్షన్‌ కూడా వస్తుంది. నా పిల్లలందరూ ఇంట్లోనే పుట్టారు అని చెప్పింది బిబాబాయి. ఆమెకు 17 ఏళ్ళ వయసులో మొదటి సంతానం అబ్బాయి పుట్టాడు. ‘‘మేము మా తల్లిదండ్రుల ఇంటికి (కొండ శ్రేణికి ఆవల ఉన్న గ్రామంలో) పక్కా రోడ్డు లేక వాహనాలు వెళ్ళలేని కారణంగా ఎద్దుల బండిలో వెళ్తున్నాము. దారిలో నా ఉమ్మనీటి సంచి పగిలింది. నాకు ప్రసవం అక్కడే జరిగి, ఆ ఎద్దుల బండిలోనే నా మొదటి బిడ్డ పుట్టాడు’’ అని బిబాబాయి గుర్తు చేసుకుంది. ప్రసవ సమయంలో చినిగిన కండరానికి ఆమెకు ఎపిసియోటమి (ప్రసవ సమయంలో కొందరికి యోని కింద కణజాలం చిరిగిపోతుంది. కొన్నిసార్లు కావాలనే ప్రసవం తేలికగా అవడానికి కత్తిరిస్తారు. రెండు సమయాల్లోనూ తిరిగి కుట్లు వేస్తారు. దానినే ఎపిసియోటమి అంటారు) చేశారు. కానీ అదెక్కడ జరిగిందో ఆమెకి గుర్తులేదు.
ఆమె రెండవ గర్భధారణ సమయంలో, హదాషికి కేవలం రెండు కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న పెద్ద గ్రామమైన కోల్వాన్‌లోని ఒక ప్రైవేట్‌ క్లినిక్‌లోని వైద్యులు ఆమె హిమోగ్లోబిన్‌ తక్కువగా ఉందని, పిండం పెరుగుదల కూడా సాధారణం కంటే తక్కువగా ఉందని చెప్పారని బిబాబాయి గుర్తుచేసుకుంది. గ్రామంలోని ఒక నర్సు నుంచి 12 ఇంజక్షన్లు, ఐరన్‌ మాత్రలు వేయించుకున్నట్లు ఆమెకు గుర్తుంది. నెలలు నిండిన తర్వాత, బిబాబాయి కూతురికి జన్మనిచ్చింది. పుట్టిన బిడ్డ ఎప్పుడూ ఏడవలేదని, ఏ శబ్దమూ చేయలేదని, ఊయలలో పడుకుని పైకప్పు వైపు చూస్తూ ఉండేదని, పాప మామూలుగా లేదని తాము వెంటనే గ్రహించామని ఆమె చెప్పింది. బిబాబాయి తర్వాత మరో ఇద్దరు మగ పిల్లలకు జన్మనిచ్చింది. అందరిలోకి చిన్నవాడైన, నాల్గవ సంతానం చీలిక పెదవి, అంగిలితో పుట్టాడు. ‘‘నేను ఆ బిడ్డకు పాలు తాగిస్తే, అది తన ముక్కు నుండి బయటికి వచ్చేది. కొల్వాన్‌లోని ఒక ప్రైవేట్‌ క్లినిక్‌ వైద్యులు 20,000 రూపాయల ఖర్చుతో కూడిన శస్త్రచికిత్స గురించి మాకు చెప్పారు. అయితే అప్పట్లో మేము ఉమ్మడి కుటుంబంలో ఉండేవాళ్ళం. నా భర్త తండ్రి, అన్నయ్యలు ఆ శస్త్రచికిత్స అవసరాన్ని గురించి పెద్దగా పట్టించుకోలేదు. నా బిడ్డ ఒక నెలలోనే మరణించాడు’’ అని బాధగా చెప్పింది బిబాబాయి. ఆమె పెద్ద కొడుకు ఇప్పుడు వారి కుటుంబానికి చెందిన పొలంలో పనిచేస్తున్నాడు. ఆమె మూడవ సంతానమైన చిన్నకొడుకు పూణెలో ఎలివేటర్‌ టెక్నీషియన్‌గా పనిచేస్తున్నాడు. తన నాల్గవ బిడ్డ మరణించిన తర్వాత హదాషికి 50 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న పూణెలోని ఒక ప్రైవేట్‌ ఆస్పత్రిలో బిబాబాయి ట్యూబెక్టమీ ఆపరేషన్‌ చేయించుకుంది. అప్పటికి ఆమె వయసు 20
ఏళ్ళు. ఆమె పెద్ద బావగారు, ఆ ఖర్చులు చూసుకున్నారు. ఆమెకు ఆ వివరాలు గుర్తులేవు. స్టెరిలైజేషన్‌ ప్రక్రియ జరిగిన కొన్ని సంవత్సరాలకు, ఆమెకు దీర్ఘకాలిక కడుపునొప్పి వచ్చి పొట్టకు ఎడమవైపున పెద్ద ఉబ్బెత్తుగా ఏదో ఏర్పడిరది. వైద్యులు హెర్నియా అని నిర్ధారించారు. అది ఆమె గర్భాశయం మీద నొక్కుకుపోయి చాలా ఘోరమైన బాధను అనుభవించేది. పూణెలోని ఒక ప్రైవేటు ఆస్పత్రిలో హెర్నియాకు ఆపరేషన్‌ చేశారు. ఆ ఖర్చులన్నీ ఆమె మేనల్లుడు చూసుకున్నాడు. ఆమెకు ఎంత ఖర్చయిందో తెలియదు.
బిబాబాయి గర్భసంచిని తొలగించిన వెంటనే పొత్తికడుపు కండరాలను పట్టి ఉంచడానికి బెల్టును వాడకుండానే కఠినమైన వ్యవసాయ పనిని ప్రారంభించింది.
ఆ తర్వాత ఆమె 30 ఏళ్ళ చివరిలో, బిబాబాయికి నెలసరిలో అధిక రుతుస్రావం అవడం మొదలైంది. రక్తస్రావం ఎంత విపరీతంగా ఉండేదంటే, పొలంలో పనిచేస్తున్నప్పుడు రక్తం గడ్డలు గడ్డలుగా నేలమీద పడిపోయేదని, తాను వాటిని మట్టితో కప్పేసేదాన్నని ఆమె గుర్తు చేసుకుంది. రెండు సంవత్సరాల పాటు దాన్ని భరించిన తర్వాత బిబాబాయి మళ్ళీ కొల్వాన్‌లోని క్లినిక్‌లో వైద్యుడ్ని కలుసుకోగా ఆమె గర్భాశయం పాడైపోయిందని, అత్యవసరంగా తొలగించాలని చెప్పాడు. ఆమె 40 ఏళ్ళ వయసులో పూణెలోని ఒక ప్రసిద్ధ ప్రైవేటు ఆస్పత్రిలో గర్భాశయాన్ని తొలగించారు. ఆమె వారం రోజులపాటు ఆస్పత్రిలోని జనరల్‌ వార్డులో ఉంది. ‘‘శస్త్రచికిత్స తర్వాత వైద్యులు ఒక బెల్టును (కడుపు కండరాలకు మద్దతు ఇవ్వడానికి) సూచించారు, కానీ నా కుటుంబం ఎప్పుడూ ఆ బెల్టును కొనలేదు’’ అని ఆమె చెప్పింది. బహుశా వారు బెల్టు ఎంత ముఖ్యమో గ్రహించలేదు. ఆమెకు తగినంత విశ్రాంతి లభించలేదు. పైగా వెంటనే తిరిగి పొలం పనులు చేయడం మొదలుపెట్టింది. ఈ శస్త్రచికిత్స తర్వాత 1 నుండి 6 నెలల వరకు ఎలాంటి శ్రమతో కూడిన కార్యకలాపాలు చేపట్టవద్దని వైద్యులు సలహా ఇచ్చినప్పటికీ, వ్యవసాయ రంగంలోని మహిళలు ఇంతకాలం విశ్రాంతి తీసుకునే పరిస్థితిలో ఉండరు’ కాబట్టి వారు సాధారణంగా వెంటనే పనికి తిరిగి వస్తారని ఒక పేపర్‌ పేర్కొంది. ప్రీ మెనోపాజ్‌ (ఋతుచక్రం ఇంకా ఆగిపోని దశ)లో ఉన్న గ్రామీణ మహిళల్లో గర్భాశయ శస్త్రచికిత్స గురించి నీలంగి సర్దేశ్‌పాండే రచించిన ఈ పేపర్‌, ఏప్రిల్‌ 2015లో ఇంటర్నేషనల్‌ రీసెర్చ్‌ జర్నల్‌ ఆఫ్‌ సోషల్‌ సైన్సెస్‌లో ప్రచురితమైంది.
చాలా కాలం తర్వాత, బిబాబాయి కొడుకుల్లో ఒకరు రెండు బెల్టులు తెచ్చాడు. కానీ ఆమె ఇప్పుడు వాటిని ఉపయోగించలేదు. ‘‘మీరు చూడండి. నాకు పొత్తికడుపు అంటూ ఏమీ లేదు. ఈ బెల్టు కూడా సరిపోదు’’ అని ఆమె చెప్పింది. గర్భాశయాన్ని తొలగించిన రెండు సంవత్సరాల తర్వాత, పూణెలోని మరో ప్రైవేటు ఆస్పత్రిలో బిబాబాయికి (తేదీలు, సంవత్సరాలు వంటివి ఆమెకు గుర్తులేవు) మరొక శస్త్రచికిత్స జరిగింది. ‘ఈసారి పేగులు కూడా (పాక్షికంగా) తీసేశారు’ అని ఆమె చెప్పింది. తన తొమ్మిది గజాల చీరలోని ముడిని కిందకి లాగి, ఆమె దాదాపుగా పుటాకారమైన పొత్తికడుపుని నాకు చూపించింది. అక్కడ అసలు మాంసం, కండరాలు ఏమీ లేవు, ముడతలు పడిన చర్మం మాత్రమే ఉంది.
ఈ పొత్తికడుపు శస్త్రచికిత్సకు సంబంధించిన వివరాలు కానీ, చేయించుకోవాల్సిన కారణాలు కానీ బిబాబాయికి సరిగ్గా గుర్తులేవు. కానీ శస్త్రచికిత్స అనంతరం మూత్రాశయం, ప్రేగులు, మూత్రనాళాలకు తరచుగా గాయాలవుతాయని, గర్భాశయాన్ని తొలగించిన తరువాత తలెత్తే సమస్యలలో ఇవి కూడా ఒకటని సర్దేశ్‌పాండే పేపర్‌ స్పష్టంగా చెబుతోంది. పూణే సతారా జిల్లాలోని గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఇంటర్వ్యూ చేసిన 44 మంది ప్రీ మెనోపాజ్‌ మహిళల్లో దాదాపు సగం మంది, గర్భాశయ శస్త్రచికిత్స చేయించుకున్నారు. శస్త్రచికిత్స తరువాత మూత్రవిసర్జనలో ఇబ్బందులు, పొత్తికడుపులో తీవ్రమైన నొప్పి ఉండేదని చెప్పారు. చాలామంది శస్త్రచికిత్స తర్వాత దీర్ఘకాలం పాటు ఆరోగ్య సమస్యలను ఎదుర్కొన్నామని, శస్త్రచికిత్సకు ముందు వారు అనుభవించిన కడుపు నొప్పి ఇప్పటికీ తగ్గలేదని చెప్పారు.
ఆమెకు ఆరోగ్య సమస్యలు ఉన్నప్పటికీ, బిబాబాయి లోయారే తన మానసికంగా ఎదగని కుమార్తె సవిత సహాయంతో ఇంట్లో, పొలంలో కష్టపడి పనిచేస్తుంది.
వీటన్నింటితో పాటు, బిబాబాయికి గత రెండు, మూడు సంవత్సరాలుగా తీవ్రమైన బోలు ఎముకల వ్యాధి వచ్చింది. గర్భాశయాన్ని తొలగించడం, ముందే ఋతుచక్రం ఆగిపోవడం వలన హార్మోన్ల అసమతుల్యత ఏర్పడి తరచుగా బోలు ఎముకల వ్యాధి బారిన పడతారు. బిబాబాయి ఇప్పుడు నిద్రపోతున్నప్పుడు కూడా తన వీపును నిఠారుగా ఉంచలేదు. ఆమె సమస్య ‘ఆస్థియోపొరెటిక్‌ కంప్రెషన్‌ ఫ్రాక్చర్స్‌ విత్‌ సివియర్‌ కిఫోసిస్‌ (Osteoporotic compression fractures with severe kyphosis)’గా నిర్ధారించబడిరది. ఆమె 45 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న పారిశ్రామిక పట్టణమైన పింప్రి`చించ్‌వాడలోని చిఖాలీలోని ఒక ప్రైవేటు ఆస్పత్రిలో చికిత్స పొందుతోంది. ఆమె తన రిపోర్టులున్న ప్లాస్టిక్‌సంచిని నాకిచ్చింది. ఇంత తీవ్రమైన నొప్పి, అనారోగ్యంతో నిండిన జీవితాన్ని గురించి చెప్పడానికి, ఆమె ఫైల్‌లో కేవలం రెండు షీట్‌లు, ఒక ఎక్స్‌రే రిపోర్టు, కొన్ని మందుల కొనుగోలు రసీదులు మాత్రమే
ఉన్నాయి. ఆమె జాగ్రత్తగా ఒక ప్లాస్టిక్‌ పెట్టెను తెరిచి, ఆమె నొప్పిని, అసౌకర్యాన్ని తగ్గించే క్యాప్సూల్స్‌ స్ట్రిప్‌ను నాకు చూపించింది. విరిగిన బియ్యంతో నిండిన బస్తాను శుభ్రం చేయడం వంటి ఏదైనా కఠినమైన పనిని చేయవలసి వచ్చినపుడు ఆమె తీసుకునే నాన్‌`స్టెరాయిడ్‌ యాంటీ ఇన్‌ఫ్లమేటరీ మందులు అవి. ‘‘కఠినమైన శారీరక శ్రమ, ఈ కొండ ప్రాంతాల్లో రోజువారీ కష్టాలు, పైగా పోషకాహార లోపం ఉండడం వలన మహిళల ఆరోగ్యంపై తీవ్రమైన ప్రభావాలు ఉంటాయి’’ అని డాక్టర్‌ వైదేహి నగార్కర్‌ చెప్పారు. ఈమె హదాషి నుండి 15 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న పౌడ్‌ గ్రామంలో గత 28 సంవత్సరాలుగా వైద్యం చేస్తున్నారు. ‘‘మా ఆస్పత్రిలో, పునరుత్పత్తి సంబంధిత వ్యాధుల కోసం ఆరోగ్య సంరక్షణను కోరుకునే మహిళల సంఖ్యలో నేను కొంత మంచి మార్పును చూస్తున్నాను. అయితే ఐరన్‌ లోపం, అనీమియా, ఆర్థరైటిస్‌, బోలు ఎముకల వ్యాధి వంటి దీర్ఘకాలిక రుగ్మతలు ఇప్పటికీ చికిత్సను అందుకోవడం లేదు’’ అని చెప్పారు. ఎముకల ఆరోగ్యం, వ్యవసాయ పనిలో సమర్థతకు చాలా కీలకమైనదని ముఖ్యంగా వృద్ధులలో ఈ ఆరోగ్య సమస్య పూర్తిగా నిర్లక్ష్యం చేయబడుతోందని ఆమె అన్నారు.
పౌడ్‌ గ్రామంలోని గ్రామీణ ఆస్పత్రి హదాషి నుండి 15 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. ఇక్కడ ప్రజారోగ్య మౌలిక సదుపాయాలు చాలా తక్కువగా ఉన్నాయి.
బిబాబాయికి ఆమె ఎందుకు అంతగా బాధపడిరదో తెలుసు. ‘‘ఆ రోజుల్లో (20 సంవత్సరాల క్రితం) రోజంతా
ఉదయం నుండి రాత్రి వరకు మేము పనిచేసేవాళ్ళం. ఇది కష్టమైన పని. కొండపై ఉన్న మా పొలాల్లో (ఆమె ఇంటికి దాదాపు మూడు కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న) ఆవు పేడను ఏడు నుండి ఎనిమిది సార్లు తిరిగి మా పొలంలో కుప్ప చేసేవాళ్ళం. బావి నుండి నీరు తెచ్చేవాళ్ళం, పొయ్యి కోసం కర్ర పుల్లలు ఏరుకునేవాళ్ళం’’ అని చెప్పింది బిబాబాయి. ఇప్పుడు కూడా, బిబాబాయి తన పెద్ద కొడుకు, కోడలు సాగుచేసే వ్యవసాయ భూమిలో సహాయం చేస్తుంది. ‘‘మీకు తెలుసా, ఒక రైతు కుటుంబం ఎప్పుడూ విశ్రాంతి తీసుకోదు. పైగా స్త్రీకి, ఆమె గర్భవతిగా ఉందా, లేక అనారోగ్యంతో ఉందా అనే పట్టింపు లేదు’’ అని చెప్పిందామె. 936 మంది జనాభా కలిగిన హదాషి గ్రామంలో ప్రజారోగ్య మౌలిక సదుపాయాలు చాలా తక్కువగా ఉన్నాయి. సమీప ఆరోగ్య ఉపకేంద్రం కొల్వాన్‌లో ఉంటే, సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం 14 కిలోమీటర్ల దూరంలోని కులే గ్రామంలో ఉంది. బిబాబాయి చాలా దశాబ్దాలుగా ప్రైవేటు ప్రాక్టీషనర్లు, ప్రైవేటు ఆస్పత్రుల నుండి ఆరోగ్య సంరక్షణను పొందడానికి కొంతవరకు ఇదే కారణం కావచ్చు. అయినప్పటికీ ప్రతిసారీ ఏ వైద్యులను, ఏ ఆస్పత్రులను సంప్రదించాలనే నిర్ణయాలు ఆమె ఉమ్మడి కుటుంబంలోని పురుషులు తీసుకుంటారు.
గ్రామీణ మహారాష్ట్రలోని చాలామంది వ్యక్తుల మాదిరిగా కాకుండా, బిబాబాయికి ఎప్పుడూ భగత్‌లు (సాంప్రదాయ వైద్యం చేసేవారు) లేదా దేవ్‌రుషీలు (విశ్వాస వైద్యం చేసేవారు) పట్ల విశ్వాసం లేదు. ఆమె గ్రామంలో కేవలం ఒకసారి మాత్రమే వీరిని కలిసింది. ‘‘నన్ను ఒక పెద్ద గుండ్రటి ప్లేటులో కూర్చోబెట్టి, చిన్నపిల్లల మీద పోసినట్లు, నా తలమీద నీళ్ళు పోశాడు. నేను దానిని అసహ్యించుకున్నాను. అది ఒక్కసారి మాత్రమే’’ అని ఆమె గుర్తుచేసుకుంది. ఆధునిక వైద్యంపై ఆమెకున్న విశ్వాసం, ఆమె భర్త చదువుకుని, పాఠశాల
ఉపాధ్యాయుడిగా పనిచేయడం వలన కూడా వచ్చి ఉండవచ్చు. ఈలోగా అప్పాకు మందు వేసే సమయం అయింది. అతను బిబాబాయిని పిలిచాడు. దాదాపు 16 సంవత్సరాల క్రితం, పదవీ విరమణకు రెండు సంవత్సరాల ముందు పక్షవాతం వలన అతను మంచం పట్టాడు. అప్పకి ఇప్పుడు 74 ఏళ్ళు. అతను తనంతట తానుగా మాట్లాడలేడు, తినలేడు, కదలలేడు. కొన్నిసార్లు అతను తన మంచం మీద నుండి తలుపు వరకు దేకుతూ వస్తాడు. నేను వారి ఇంటికి మొదటిసారి వచ్చినపుడు, బిబాబాయి నాతో మాట్లాడడం వలన అతని మందు ఇవ్వడం ఆలస్యమయింది. అప్పుడు అతను కోపం తెచ్చుకున్నాడు. బిబాబాయి అతనికి రోజుకు నాలుగుసార్లు తినిపిస్తుంది. అతని సోడియం లోపానికి చికిత్స చేయడానికి మందులు, ఉప్పునీరు ఇస్తుంది. 16 ఏళ్ళుగా తన ఆరోగ్య సమస్యలతో సంబంధం లేకుండా సమయానికి ప్రేమతో ఇలా చేస్తోందామె. ఆమె పొలం పని, ఇంటి పని కూడా వీలైనంత వరకు చేయడానికి కష్టపడుతుంది. దశాబ్దాల తరబడి శ్రమ, వేదన, అనారోగ్యం తర్వాత కూడా, ఆమె చెప్పినట్లుగా, ఈ రైతు ఇంటి మహిళ ఎప్పుడూ విశ్రాంతి తీసుకోదు. పాప్యులేషన్‌ ఫౌండేషన్‌ ఆఫ్‌ ఇండియాలో భాగంగా ూARI మరియు కౌంటర్‌ మీడియా ట్రస్ట్‌ కలిసి గ్రామీణ భారతదేశంలో కౌమారదశలో ఉన్న బాలికలు మరియు యువతులపై దేశవ్యాప్త రిపోర్టింగ్‌ ప్రాజెక్టు చేస్తున్నారు. అట్టడుగున ఉన్న ఎంతో కీలకమైన ఈ సమూహాల స్థితిగతులను అన్వేషించడానికి, సాధారణ ప్రజల గొంతులను, వారి అనుభవాలను వినిపించడానికి ఈ ప్రాజెక్టు కృషి చేస్తుంది.
(ఈ వ్యాసం (https://ruralindiaonline.org/enarticles/the-doctor-says-my-bones-have-become-hollow/) పీపుల్‌ ఆర్కైవ్‌ రూరల్‌ ఇండియా (ruralindiaonline.org) జులై 2, 2020 లో మొదట ప్రచురితమైనది.)
