అంట్లు … పాచి… కూసింత ఆత్మీయత! – సూరంపూడి పవన్‌ సంతోష్‌

పనిమనిషి, పనమ్మాయి… మా ఇంట్లో వినిపించనే కూడని ఒకే ఒక్క పదం.

ఐతే మా ఇంట్లో ఎవరూ పనిచేయరని కాదు, పనిచేస్తారు. సబ్బు లక్ష్మి, సముద్రం (మనిషి పేరు), సిరి, నాగవేణి, నాగమణి, సత్యవతి… ఇలా ఎందరు మా ఇంట్లో పని చేసినా ”మా పనమ్మాయి” అని అమ్మ ఎప్పుడూ అన్నది లేదు. మేము ”పనమ్మాయి వచ్చిందమ్మా” అని చెప్తే ఊరుకునేదీ లేదు. స్వావలంబన, సమానత్వం, వ్యక్తి గౌరవం లాంటి పెద్ద పదాల గురించి మా అమ్మ చదివినట్లు లేదు కానీ నాకు తెలిసినంతలో వాటి స్పృహ, ఆచరణల్లో ఆమెను మించినవారిని నేనెన్నడూ చూడలేదు. ఇంకో విశేషమేమిటంటే మా అమ్మ సహృదయత, సంస్కారం మా చుట్టుపక్కాలకే కాదు మాకే స్పష్టంగా తెలిసేది కాదు. కొడుకును కాబట్టి అమ్మ ఆచరణను దగ్గరనుంచి చూస్తుండగా ఏళ్ళకేళ్ళలో నాకు అర్థమైంది ఆమె మా ఇంట్లో పనులు చేసేవాళ్ళను చూసుకునే పద్ధతి. అమ్మా నువ్విలా చేస్తున్నావు తెలుసా అంటే ఆమె కూడా ఆశ్చర్యపోయిందంటే చూడండి.

అమ్మ నాకు మా తాత ముత్తాతల గురించీ, పెద నాన్నలు, అత్తయ్యల గురించీ తెలుసుకున్న విశేషాలు (పుకార్లు చెప్పేది కాదు. ఖచ్చితంగా తెలిసినవే చెప్పేది), వాళ్ళ జీవితంలో చీకటి వెలుగులు చెబుతుంటుంది. అలాంటి వాటిలో ఒకటి మా పెదనాన్న – ఆయన నౌకరు కథ. మా తల్లిదండ్రులది మేనరికం. మా నాన్నకు అక్క కూతురు మా అమ్మ. ఇద్దరూ మేనమామ, మేనకోడళ్ళు. పైగా ఆమె బాల్యం చాలావరకూ (దాదాపు ఆమె పదేళ్ళ వయసు వరకూ) మా పెదనాన్నలు, పెద్దమ్మలు, అత్తయ్యలు, నాన్నమ్మలతో మా స్వగ్రామంలో ఉమ్మడి కుటుంబంలోనే గడిచింది. మా పెదనాన్న (అంటే అమ్మకి పెదమామయ్య) గ్రామ కరణం. బహుశా ఈ కథ 1975-80 కాలంలోనిది. ఒకరోజు నౌకరు కొడుకు వెంకడు (పేరు మార్చాను) మా ఇంటికి వచ్చాడంట. అలా అరుగు మీద కూర్చో అందట. మంచినీళ్ళేమైనా కావాలా అని అడిగి పెద్దాయనకు చెప్పడానికి వెళ్ళిందట. మా పెదనాన్నకి స్వతహాగా ప్రథమ కోపం.

అరుగుమీదకు వచ్చీ రాగానే పిచ్చగా తిడుతూ కొట్టినంత పనిచేశాడు. అతని మాటల్లో తేలిన విషయమేంటంటే- కచేరీ చేసే అరుగుమీద నౌకరు కొడుకు కూర్చోవడమేంటి? ఊళ్ళో రాజులెవరైనా చూస్తే మళ్ళీ మా అరుగెక్కుతారా? నిజానికి మా అమ్మ అప్పటికి చాలా చిన్నది. ఇలా కూడా ఉంటుందా లోకం అని ఆమెకు అప్పుడే కొత్తగా తెలిసింది. ఐతే మా అమ్మ కథ అక్కడితో ఆపలేదు. ఓ పదేళ్ళు తిరిగేసరికి వెంకడు గ్రామ నౌకరుగా ప్రభుత్వంచే నియమించబడ్డాడు. మా పెదనాన్న ఉద్యోగం సక్రమంగా చేయాలంటే నౌకరు చక్కగా సహకరించాలి కదా. పైగా నాటికి సాంఘికమైన కొన్ని కట్టుబాట్లు, మూర్ఖపు పట్లు పలుచబడ్డాయి. వెంకడితో కలిసి మండల కేంద్రానికి వెళ్ళే పనిపడింది. పాత విషయాలేవీ గుర్తులేని ఆయన ”రా ఎక్కు” అని (మోటారు) బండి ఎక్కమని అడిగాడు. కానీ అతను గతం మర్చిపోలేదు. ”మీ బండి ఎక్కితే మళ్ళీ పెద్ద మనుసులు ఎవరైనా ఎక్కుతారాండీ” అని గతం గుర్తుచేసుకుని బాధపడ్డాడు. మా పెదనాన్న అయ్యో ఏదో అప్పుడు అలా జరిగిపోయిందిలే బాధపడొద్దని సముదాయించాడు. ఆ తర్వాత అతను రెవిన్యూ ఉద్యోగి కూడా అయ్యాడు. అప్పుడు కూడా ”మీ అరుగుమీదకి నేనెక్కితే పెద్ద మనుషులు ఎవరైనా మీ అరుగు తొక్కుతారాండీ” అని వేళాకోళంగా అని గతం తిరగదోడాడు. అప్పటికి మా అమ్మ పెళ్ళయింది. దీనికీ అమ్మ ప్రత్యక్ష సాక్షిగా నిలిచింది. ఇలాంటివి ఎన్నో ఆమె దృక్పథం వెనుక ఉండి ఉంటాయి. ”పనివాళ్ళయితే మనుషులు కాదా. జరుగుబాటు లేని ఇళ్ళల్లో వాళ్ళు పుట్టారు. ఎంతో కొంత జరుగుబాటు ఉన్న ఇంట్లో మనం పుట్టాం. అంతే కదమ్మా తేడా” అంటుంది మా అమ్మ. అందుకే మా ఇంట్లో పనిమనుషులన్న మాట చాలా తప్పు మాట.

అమ్మ పెళ్ళవగానే ”ఎంప్లాయర్‌” అయింది. మా అమ్మ దగ్గర పనిచేసిన మొదటి పనిమనిషి పేరు సబ్బు లక్ష్మి. పల్లెటూళ్ళో కాపురం. రెండు పెద్ద అరుగులు, కాఫీ వసారా, ఉత్తరంవైపు వసారా, విశాలమైన చావిడి, వంట గది, పూజ గది, తూర్పువైపు గది, పెద్ద మెట్లు (వీథివైపుంటే అరుగంటారు. అది మగాళ్ళ సామ్రాజ్యం. మరి ఏ వైపున్నా మెట్టంటారు. అక్కడ అమ్మలక్కల కబుర్లు సాగుతుంటాయి). బయట దస్త్రాల గదితో సహా 500 గజాల్లో వుండే పేద్ద ఇల్లు. అంతా మా అమ్మ చక్కబరచుకోవాల్సి వచ్చేది. మిదిలిన పెదనాన్నలు ఇల్లు వాటా వేసుకున్నా ఊళ్ళో ఒకరు, పక్కూరిలో మరొకరు, హైదరాబాద్‌లో ఇంకొకరు అద్దెకుండేవారు. దాంతో మా అమ్మ వాళ్ళ వాటాలతోపాటు ఇల్లంతా తుడిచి, అలికి బాగుచేసుకోవాల్సి వచ్చేది. మాకు పనిచేసే లక్ష్మి ఈ భారమంతా తనమీద వేసుకునేదిట. మొత్తం ఇల్లంతా ప్రతి నెల రెండుసార్లు అలికి, రోజూ తుడిచి, పండగ వచ్చినప్పుడల్లా బూజు దులిపేది. మిగతా అంట్లు, చుట్టూ ఉన్న మరో 500 గజాల స్థలం ఊడ్పులు సరేసరి. అలికినప్పుడు మా అమ్మే లక్ష్మి వాళ్ళింట్లో పొయ్యి వెలిగే పనిలేకుండా వంట చేసేది.

అలాంటి లక్ష్మికి ఒకరోజు పెద్ద కష్టం వచ్చిపడింది. తాగుడికి డబ్బులివ్వడం లేదని, పుట్టింటివాళ్ళతో తనకెన్ని గొడవలున్నా లక్ష్మి పుట్టింటికి వెళ్తూనే ఉందని, ఇలా చిన్నా చితకా, పెద్దా పరకా గొడవలతో ఆమె భర్త ఆమెతో పెద్ద గొడవ పెట్టుకున్నాడు. తిట్టుకున్నంతసేపు ఇద్దరూ సమ ఉజ్జీలుగానే ఉన్నారు కానీ అతను లక్ష్మిని రోకలి బండ పుచ్చుకుని కొట్టాక ఆమె ధైర్యం సడలిపోయింది. దానికి తోడు లక్ష్మిని చంపుతానంటూ కత్తి పట్టుకుని వెంటపడ్డాడు. పారిపోతూ రక్షణ కోసం ఊరంతా తిరిగింది. ”ఆడు కత్తి పట్టుకుని తిరుగుతున్నాడంటే నిన్నేమీ నరికేస్తానని కాదు, ఏదో భయపెడుతున్నాడు అంతే” అని కొందరు, ”మొగుడూ పెళ్ళాలు మళ్ళీ ఒకటవుతారు, మధ్యలో చెడేది మేమే” అని ఇంకొందరు.

ఆ స్థితిలో 19 ఏళ్ళ వయసులో మా అమ్మ (తనకు చిన్న వయసులోనే పెళ్ళయింది) ఆమెను దాచిపెట్టింది. ఊళ్ళో కావాల్సినవాళ్ళు ”వాడు పెద్ద పిచ్చి వెధవ. పసిపిల్లలు ఉన్నదానికి నీకెందుకీ గొడవ. దాన్ని వదిలెయ్‌” అన్నారు. ఇరుగుపొరుగు వాళ్ళు ”మీకెందుకు సాయిగారూ ఈ గోల. ఆళ్ళూ ఆళ్ళూ ఒకటైపోయి మీకు చెడ్డపేరు మిగులుద్ది” అని సలహాలిచ్చారు. లక్ష్మి భర్త రోజూ కత్తి పట్టుకుని ”లచ్చీ బైటికి రా. కరణం గారింట్లో ఉంటే ఏటీ సెయ్యలేనని అనుకుంటన్నావేమో. నీ సంగతేంటో సూత్తాను” అని బెదిరించేవాడట. కానీ మా అమ్మ లక్ష్మిని ఆమె మొగుడి చేతికి వదలలేదు.

మా నాన్నగారేమీ అడ్డు చెప్పలేదు కానీ నిర్ణయమూ, నిర్వహణా పూర్తిగా మా అమ్మదే. రోజుకో గదిలో దాచిపెట్టి, పొద్దున కాఫీ నుంచి రాత్రి భోజనం వరకూ లక్ష్మి గదిలోకే పట్టుకెళ్ళేది మా అమ్మ. కాలకృత్యాలు, స్నానం లాంటివాటికైతే అదాటున పరిగెత్తి బాత్రూంలో దూరి, ముగించుకుని టకీమని మళ్ళీ ఇంట్లోకొచ్చేసేదట. లక్ష్మి మా అమ్మ చీరలే మూడు రోజులూ కట్టింది. మూడు రోజుల తర్వాత మా అమ్మ ముందు ఇంక రంకెలు చెల్లవని అర్థం చేసుకున్న లక్ష్మి భర్త పెద్ద మనుషులతో మా ఇంటికొచ్చాడట. ఇక తాగనని పోలేరమ్మ మీద, పెళ్ళాన్ని కొట్టనని వాళ్ళ అమ్మమీద, లక్ష్మి డబ్బును పాములా చూస్తానని ఒట్టు పెట్టుకుంటే తప్ప లక్ష్మిని పంపనని తెగేసి చెప్పింది అమ్మ. బెట్టు చేసి, బెట్టు చేసి చివరకు తలొగ్గి ఒట్లు పెట్టి, లక్ష్మిని తీసుకువెళ్ళాడంట. దేవతలకీ, ప్రమాణాలకీ జడిసే రకం కాబట్టి ఇంకెప్పుడూ ఆ పనులు చెయ్యలేదట. అయితే ”సాయిగారు ఊరుకుని ఉంటే నేను ఇలా అయిపోయేవాడ్ని కాదు. ఇంకెప్పుడూ ఆరింట్లో పనికి ఎళ్ళొద్దని” భార్యపై ఆంక్ష పెట్టాడు. కళ్ళ నీళ్ళ పర్యంతమై ఆ మాట మా అమ్మకి చెప్పి మా ఇంట్లో కొలువుకి సెలవు పుచ్చుకుంది సబ్బు లక్ష్మి. ఆ తర్వాత పల్లె నుంచి పట్నం వచ్చేవరకూ పదేళ్ళకు పైగా అంతటి ఇల్లంతా మా అమ్మే అలికింది. విచిత్రం ఏమిటంటే లక్ష్మి భర్తకు మా అమ్మమీద కోపమే కానీ మళ్ళీ ”ఆ రోజు సాయిగారు ఆపకపోతే మా లచ్చిన ఆ ఊపులో నరికేద్దునో ఏమో” అని కృతజ్ఞతగానూ మాట్లాడతాడు.

పల్లెటూళ్ళో చంద్రమ్మ, పట్నం వచ్చాక సముద్రం, నాగవేణి, నాగమణి, సత్యవతి ఇలా చాలామంది పనిచేశారు కానీ సబ్బు లక్ష్మిలా ఇంట్లో మనిషల్లే చేసినవాళ్ళు ఇంకెవరూ లేరు అంటుంది మా అమ్మ.

మా అమ్మ నేను కడుపులో ఉండగా చలికాలంలో ”మామిడి పళ్ళు” అడిగిందట. మా నాన్నగారు తణుకు, అత్తిలి, భీమవరం తెగ తిరిగి చివరికి ఒక జ్యూస్‌ షాపులో మామిడిపండ్లు పట్టుకున్నారట. జ్యాస్‌ షాపువాడు జ్యూస్‌లే తప్ప పండ్లను ఇవ్వనని పట్టుపట్టాడట. మా నాన్నగారు నానా రకాలుగా ప్రయత్నించి చివరికి కళ్ళు తిరిగే రేటుకి ఒక మూడు మామిడి పండ్లు కొని మా అమ్మకు ఇచ్చారట. సంగతేమిటంటే మా అమ్మ నుంచి కడుపులో ఉన్నప్పటినుంచే నాకు, మా చెల్లెళ్ళకు మామిడిపండ్లంటే పిచ్చి ఇష్టం పట్టుకుంది. ప్రతి వేసవికి అన్ని రకాల మామిడిపండ్లు కొనిపెడుతూ ఆ పిచ్చిని ఆనందంగా భరించిన మా నాన్నగారు ఒక వేసవిలో మాత్రం కొనలేదు. మా నాన్నమ్మకు విపరీతమైన అనారోగ్యం చేస్తే మా అమ్మా నాన్నలే ఆర్థికంగా, శారీరకంగా పనిచేయడం, మేము చదువులకు ఎదిగి రావడం, అప్పుడే మా ఇల్లు కట్టుకోవడం వంటివి మా నాన్నగారిని ఆర్థికంగా, మానసికంగా ఉక్కిరిబిక్కిరి చేశాయి. ఆ హడావిడి రోజుల్లో మామిడి పళ్ళు లాంటి చిన్న చిన్న సరదాల కోసం పర్సు తీయలేకపోయారు. పాపం ఏమనుకున్నారో వేసవి ముగుస్తుండగా ఓ పరక మంచి రసాలు కొని తీసుకువచ్చారు. ”పోనీలే పిల్లలు ఒకటికి మూడు తిననీ” అనుకుని ఉంటారు. పెద్దవాళ్ళకు చెరో పండు, పిల్లలకు చెరి మూడు పండ్లూ ఇవ్వాల్సింది పోయి, మా అమ్మ మా ముగ్గురు పిల్లలకూ రెండేసి పళ్ళే పంచింది. తనకి ఒక్క పండూ అక్కర్లేదని మొత్తం నాలుగు పళ్ళూ ఇంట్లో పనిచేసే నాగమణికి మా చేత్తోనే ఇప్పించింది. ”ఇంటిల్లిపాదీ చెరో పండూ తినండి” అని పంపింది నాగమణిని.

అలా ఇచ్చేందుకు మాకు ముందే చెప్పి ఒప్పించింది అమ్మ. ”మీరు కొంచెం పెద్ద పిల్లలు కదా. మీకే ఇంతగా తినాలనిపిస్తూ ఉంటే, పాపం నాగవేణి పిల్లలు చాలా చిన్న పిల్లలు కదా. మరి వాళ్ళు ఎంత మొహం వాచి ఉంటారో కదా. మనలాంటి ఉద్యోగస్తులమే కొనలేకుండా ఉన్నామే, ఇళ్ళల్లో పనిచేసే నాగవేణి ఏమి కొనిపెడుతుంది. మన ఇంట్లో డస్ట్‌బిన్‌ ఖాళీ చేసేటపుడు మామిడి టెంకలు చూస్తే పిల్లల్ని తలుచుకుని ఎంత బాధపడుతుంది” అంటూ మాకు సర్దిచెప్పింది అమ్మ. ఇది ఒకసారి మా ఇంట్లో ఆర్థిక ఇబ్బంది కలిగిన సమయంలో జరిగిన కథ. ఐతే అంతకు ముందూ, ఆ తర్వాతా కూడా ప్రతి వేసవిలోనూ మా అమ్మ తాను కష్టపడి కూడబెట్టిన డబ్బులతో రహస్యంగా నాచేత కనీసం రెండు పరకలు మామిడిపళ్ళు తెప్పించేది. అప్పుడు మా ఇంట్లో ఎవరు పనిచేస్తే వారికే ఇప్పించేది. రహస్యం ఎందుకూ అంటే ఇంట్లో ఎవరికైనా తెలిస్తే ఇల్లు గుల్లవుతోంది అంటారేమోనని. మా నాన్నమ్మ జీవించి ఉన్నన్నాళ్ళూ ఇంట్లో పనిచేసే అమ్మాయికి కాఫీ, నీళ్ళు ఇచ్చేందుకు వేరే గ్లాసులు, టిఫిన్‌ పెట్టేందుకు వేరే ప్లేటు పెట్టాలనే పద్ధతి ఉండేది. మా అమ్మకి వాళ్ళని అలా అవమానించడం ఇష్టముండేది కాదు. ఎవర్నీ ఇబ్బంది పెట్టడం ఇష్టంలేక తాను ఆ గ్లాసుని, ప్లేటుని వాళ్ళకే ఇచ్చి కాఫీకి వచ్చినప్పుడల్లా తెచ్చుకోండి అనకుండా మా అమ్మే రహస్యంగా మెయింటెయిన్‌ చేసేది. ఇంటి వ్యవహారం పూర్తిగా మా అమ్మ చేతికి వచ్చాక మొదట చేసిన పని ఆ గ్లాసుల పద్ధతి మానేయడమే. ఇప్పుడు మా ఇంట్లో వేరే గ్లాసుల పద్ధతి లేదు.

మరోసారి మా అమ్మ వీథిలోకి వచ్చి ”బాబూ! చేపలూ ఇటు రా” అని పిలిచింది. వీథి వీథంతా బిత్తరపోయింది

శుద్ధ శాకాహారులమైన మా ఇంటినుంచి ఆ పిలుపు విని. ఆ చేపల బుట్ట ముంగిట్లోకి వచ్చాక మా వంటింట్లో పనిచేస్తున్న నాగవేణిని పిలిచి ”ఎలాంటి చేపలు కావాలో ఏరుకో. డబ్బుల సంగతి ఆలోచించకు. ఇవన్నీ నీ జీతంలో కొయ్యను. బహుమతి అనుకుని తీసుకో” అంది. జీవితంలో ఎప్పుడూ అలాంటివి ఎరగదో ఏమో ఆమె చాలా కరిగిపోయింది. అసలేం జరిగిందంటే – మేము మూడంతస్థుల భవనంలో మొదటి అంతస్థులో ఉండేవాళ్ళం. మా ఇంటి వాకిట్లో నిలబడిన మా అమ్మ నాగవేణి కిందకి తొంగి చూడడం చూసింది మళ్ళీ తల తిప్పేసుకుని లోపలికి వస్తున్న ఆమెని ఆపి అలా ఏం తొంగి చూస్తున్నావని అడిగింది చాలా మామూలుగా మా అమ్మ.

ఆమె ఇబ్బందిగా, సిగ్గుగా, అవమాన భారంతో ”ఏం లేదమ్మా” అనేస్తుంటే ఏదో ఉందనుకుని కిందకి వంగి చూసింది అమ్మ. అప్పుడే చుట్టుపక్కల వాళ్ళు చేపల బేరం చేసి ముగించుకుని చేపలతో కింది అంతస్థు వాళ్ళు, పక్కింటివాళ్ళూ ఇళ్ళల్లోకి వెళ్తున్నారు. చేపలబుట్టతో అమ్మే వ్యక్తి వీథి దాటి వెళ్ళిపోతున్నాడు. ”ఏమ్మా చేపలు చూసి ఎందుకలా వచ్చేస్తున్నావు?” అంది అమ్మ. ”ఏమీ లేదమ్మా ఊరికే కొందామని…” అంటూ అర్థోక్తితో ఆగిందామె. ”అదే ఎందుకు కొనలేదు?” అంటే ”డబ్బులెక్కడివమ్మా…” అంటూ నవ్వులో బాధని కలిపేసే ప్రయత్నం చేస్తూ చెప్పిందామె.

ఇక మా అమ్మ ఆగలేదు. స్వయంగా పిలుచుకొచ్చి ఇంటిముందు తొలిసారి చేపల బుట్టను దింపించింది. మొత్తానికి నాగవేణి ఒక చేప తీసుకుంది. మా అమ్మకు అంచనా తెలియదు కానీ ఒకటి ఇంట్లో వాళ్ళకు సరిపోతుందా అని అనుమానమొచ్చి చేపలతన్నే అడిగితే ఇద్దరికైతే సరిపోద్దండీ నలుగురైతే సరిపెట్టుకోవాలని చెప్పాడు. ”మీ పిల్లలు ఇంకాస్త కూర వెయ్యి అని అడిగితే ఏం చేస్తావు? అసలు పెట్టకపోయినా పర్లేదు కానీ పసివెధవల్ని అర్థాకలితో లేపి ఏడిపించకూడదు. ఇంకో చేప తీసుకో” అని బలవంతాన ఒప్పించింది. వీటితో కూర ఐపోదు కదాని ఏమేమి అవసరమవుతాయో పక్కింట్లో మా అమ్మ ఫ్రెండ్‌ ఒకావిడని అడిగి తెలుసుకుని ఉల్లిపాయలు, బియ్యం, ఇతర దినుసులు కూడా మా ఇంటినుంచే ఇచ్చింది. మా ఇంట్లో లేని కొన్ని మసాలా దినుసుల్ని వాళ్ళింట్లో అరువడిగి మరీ ఇప్పించింది. నాగవేణి భర్త ఇదంతా తెలుసుకుని ”ఏదో ఆరు కొనిపెట్టారే అనుకో ఇదే అదునని ఒకటికి రెండు తీసేసుకుంటావా?” అని తిట్టాడట.

కొసమెరుపేమిటంటే – ”సాయిగారు చేపల బుట్టని పిలిచారేంటి? ఆళ్ళు బ్రాహ్మలు కదా” అని చాలామంది అడిగారట నాగవేణిని. ఇలా నా కోసం అని చెప్తే ముక్కున వేలేసుకుని, మా అమ్మ దగ్గరికి వచ్చినప్పుడు ”పనోళ్ళని మరీ అంత ఇదిగా చూడకూడదండీ. లోకువ కట్టేత్తార”ని బోధించే ప్రయత్నం చేశారు. ”జరుగుబాటు లేక కానీ వాళ్ళకీ కొనుక్కోవాలనే ఉంటుంది కదండీ. నేనేం వాళ్ళ జీవితాలు బాగు చేసెయ్యలేను. ఏవో చిన్న సరదాలు తీర్చాను. మీ ఇంట్లో చేపలు రుద్దేప్పుడు మాకు లేవే అని బాధపడితే మంచిదా ఏంటి?” అని చెప్పుకొచ్చింది. వాళ్ళ గొడవ అమ్మకు పట్టదు. అమ్మ లెక్క వాళ్ళకి రాదు. అయినా మా అమ్మకి పనిచేసే వాళ్ళ మనసులు చివుక్కుమన్న చప్పుడు కూడా వినిపిస్తుంది.

సత్యవతి మా ఇంట్లో పనిచేసేటపుడు ”సత్యా… సత్యా..” అని పిలిచేది ఆమెని. అలా కాలేజి పిల్లలా సత్యా అని పిలిపించుకోవాలని ఆమె ఆశట. నీకు ఎలా పిలిస్తే ఇష్టం అని తెలుసుకుని మరీ అలా పిలిచేది అమ్మ. అప్పుడే మాటలు వస్తున్న మా మేనకోడలి చేత కూడా ”సత్య” (సచ్చ అని పిలవడమే తనకు వచ్చేది) అని పిలిపిస్తే సత్యవతి ”మాయమ్మే ఎంత ముచ్చటగా పిలుస్తున్నావమ్మా” అని మురిసిపోయేది. చాలాకాలం మా ఇంట్లో పనిచేసిన తర్వాత మేము ఇల్లు మారినపుడు రెండు కిలోమీటర్లకు పైగా దూరం నుంచి నడిచి పనికి వచ్చేది. చివరికి ”మిమ్మల్ని వదల్లేకపోతున్నానండీ సాయిగారూ” అనంటూనే మానేసింది సత్య.

నాగలక్ష్మి పిల్లలు కాన్వెంట్‌లో పనిచేస్తుంటే మా నాన్నగారి పరిచయాలను ఉపయోగించి ఫీజులు బాగా తగ్గించడం లాంటివి మొదలు చిన్నవీ, చితకవీ ఇంకా చాలానే ఉన్నాయి కానీ విషయం మాత్రం ఒక్కటే. అన్నం ఉడికిందో లేదో తెలియాలంటే రెండు మెతుకులు ముట్టుకుంటే చాలుకదా.